Biển Đông hòa bình
hay nổi sóng?
Tham luận của
Nguyễn Trung
tại hội thảo
Yale – 18 tháng 11 năm 2009
I.
Đặt vấn đề
Biển Đông
(Eastern Sea) là tên gọi của Việt Nam cho “South China Sea” (tên gọi thông thường
của tiếng Anh), là một biển phụ của Thái Bình Dương, rộng khoảng 3,5 triệu km2.
Đấy cũng là biển lớn nhất sau 5 đại dương. Biển Đông được bao bọc bởi 10 nước
và vùng lãnh thổ là Việt Nam, Trung Quốc, Philippin, Inđônêxia, Brunây,
Malaixia, Xinhgapo, Thái Lan, Campuchia và Đài Loan.
Biển Đông có hàng trăm quần đảo, các đảo nhỏ, các bãi đá ngầm, giầu các tài
nguyên khoáng sản và thủy sản. Biển Đông có vị trí chiến lược ở Đông Á và Đông Nam Á, có các tuyến thương mại quốc tế quan trọng giữa
Ấn Độ Dương và Thái Bình Dương – trong đó đặc biệt eo Malacca - một trong các
tuyến thương mại lớn nhất của thế giới. Ngoài ra cần lưu ý Biển Đông còn là
vùng kinh tế trực tiếp của khoảng 300 triệu dân các nước tại đây.
Vì rất nhiều lý
do lịch sử để lại, nhất là những ký kết có nhiều điểm sau này gây tranh cãi giữa
các cường quốc liên quan đến kết thúc chiến tranh thế giới II, những diễn biến
lịch sử tại khu vực này trong những năm sau đó cũng như trong suốt thời kỳ chiến
tranh lạnh, đồng thời cũng vì những mâu thuẫn hiện tại về các lợi ích kinh tế,
chính trị và chiến lược của các nước có liên quan trong vùng, ngày nay những
tranh chấp trên Biển Đông rất phức tạp. Trong suốt thời gian từ sau chiến tranh
thế giới II đến nay, đã xảy ra không ít xung đột vũ trang, đánh chiếm đảo và
nhiều hành động tranh chấp khác trong vùng biển này, thậm chí tình hình nhiều
khi rất căng thẳng.
Đặc biệt nghiêm
trọng là năm 1956 Trung Quốc và Đài Loan đã dùng vũ lực chiếm một số đảo phía
Tây quần đảo Hoàng Sa của Việt Nam, năm 1974 chiếm toàn bộ các đảo phía Đông của
quần đảo Hoàng Sa, năm 1988 chiếm thêm 6 điểm và một số bãi đá ngầm của quần
Trường Sa. Trung Quốc thường xuyên có nhiều hoạt động tàn sát hoặc ngược đãi
ngư dân Việt Nam, ngăn cản sự hợp tác của các công ty nước ngoài trong lãnh hải
và thềm lục địa của Việt Nam.
Nổi lên tranh chấp
giữa các quốc gia trong vùng là:
·
Tranh chấp chủ
quyền Hoàng Sa giữa Việt Nam và Trung Quốc, Đài Loan.
·
Tranh chấp chủ
quyền toàn bộ hay một phần Trường Sa giữa Việt Nam, Trung Quốc, Đài Loan,
Philippines, Malaysia và Brunei.
·
Tranh chấp các
vùng biển giữa Việt Nam, Trung Quốc, Đài Loan, Philippines, Malaysia, Brunei và
Indonesia.
·
Liên quan đến
những tranh chấp kể trên là tranh chấp trên hàng loạt vấn đề hệ trọng khác giữa
các quốc gia trong vùng về lãnh thổ, lãnh hải, thềm lục địa, vùng đặc quyền
kinh tế, không phận và không gian trên Biển Đông...
Trong quá trình xảy ra những tranh chấp kể trên, với
các bằng chứng lịch sử không thể tranh cãi, Việt Nam đã nhiều lần khẳng định
chủ quyền của mình đối với quần đảo Hoàng Sa và quần đảo Trường Sa, lãnh hải Việt
Nam, vùng đặc quyền kinh tế, và thềm lục địạ nằm ngoài phạm vi 200 hải lý tính
từ đường cơ sở của Việt Nam theo đúng Công ước về Luật biển năm 1982 (UNCLOS -
sau đây gọi tắt là Luật biển Quốc tế năm 1982). Ngày 06-05-2009 Việt Nam đã đệ
trình Ủy ban Ranh giới thềm lục địa của Liên hợp quốc để khẳng định lập trường
nói trên của mình.
Do những lấn chiếm đảo bằng vũ lực và nhiều tranh chấp
quyết liệt của Trung Quốc, đặc biệt là do yêu sách của Trung Quốc về cái gọi là
“vùng lưỡi bò” chiếm khoảng 80% diện tích toàn Biển Đông, tranh chấp giữa Việt
Nam và Trung Quốc trên Biển Đông hiện nay là nhạy cảm nhất, nóng bỏng nhất. Kể
từ khi bình thường hóa quan hệ Việt – Trung năm 1990, quan hệ giữa hai nước vẫn
từng thời kỳ lại nổi lên những tranh chấp căng thẳng trên biển đảo, kể cả sau
khi đã hoàn thành việc phân định vịnh Bắc Bộ (25-12-2000).
Đáng chú ý là sau khi hoàn thành việc cắm mốc biên
giới trên bộ tháng 12-2008 (theo Hiệp định biên giới Việt – Trung ký kết 1999) phía
Trung Quốc lại tiếp tục gây những căng thẳng mới đối với Việt Nam trên Biển
Đông, mặc dù phía Việt Nam đã tự kiềm chế hết mức, mặc dù phía Trung Quốc nhiều
lần chính thức cam kết tìm kiếm những giải pháp hòa bình.
Trên đây là tóm tắt tình hình Biển Đông liên quan đến
Việt Nam diễn ra cho đến nay.
Một
giải pháp hòa bình các tranh chấp tại Biển Đông, thỏa hiệp được tối đa các nước
có liên quan trong vùng và được cùng nhau chấp nhận, sẽ là điều rất đáng mong
muốn. Song hiện nay và có lẽ còn nhiều, thậm chí rất rất nhiều thời gian nữa
trong tương lai mong muốn này là không hiện thực. Khi nào có được giải pháp ấy sẽ, là vấn đề của thời gian, của
tương lai. Đứng trước thực tế như vậy, từng nước nói riêng và tất cả các nước trong vùng nói chung cần lựa
chọn gì cho Biển Đông: Biển của hòa bình, hay nổi sóng?
Đấy
là câu hỏi được đặt ra, không cho phép chờ đợi.
Dưới đây, xin trình bầy một số suy
nghĩ chung quanh câu hỏi này, với tính cách là một công dân trong khu vực,
không đại diện cho ai ngoài chính bản thân anh ta.
II.
Biển Đông
hôm nay ở trong một thế giới khác với hôm qua
Một
là: Cuộc khoảng kinh tế thế
giới hiện nay, đặc biệt tại quốc gia mang tính đầu tầu của nó là Mỹ, dẫn tới sự
suy yếu của toàn bộ các nền kinh tế phương Tây và tác động đến mọi nền kinh tế
khác trên thế gới. Cuộc khủng hoảng này kết thúc giai đoạn phát triển năng động
nhất của thế giới phương Tây kể từ sau chiến tranh thế giới II – giai đoạn phát
triển trong bối cảnh hệ thống xã hội chủ nghĩa sụp đổ và trong thế thượng phong
của chủ nghĩa tân tự do. Giai đoạn phát triển năng động ấy ấn tượng đến mức
người ta đã nghĩ đến sự cáo chung của lịch sử (điển hình là Fukuyama), được
hiểu là chủ nghĩa tân tự do và mô hình của nó là duy nhất còn lại vì nó duy
nhất đúng!
Câu
hỏi lớn cuộc khủng hoảng này đặt ra: Kinh tế thế giới rồi đây sẽ phải đi theo
hướng nào? Câu trả lời vẫn ở phía trước.
Hai
là: Song song với hiện tượng
trên, tất cả những gì nước Mỹ với sự tham gia của các đồng minh của mình đã làm
và đã đạt được trong chiến lược toàn cầu dưới hai nhiệm kỳ của tổng thống Bush,
đem lại kết quả cuối cùng là vai trò và ảnh hưởng của Mỹ với tính cách là siêu
cường duy nhất nói riêng, và của thế giới phương Tây nói chung giảm sút đáng kể: về vị thế quốc tế, về so
sánh thực lực, về các giá trị, về mô
hình phát triển...
Hai
vấn đề vừa nêu trên buộc Mỹ và phương Tây phải chấp nhận những thay đổi lớn chưa
từng có. Thắng cử của tổng thống Obama, của thủ tướng Nhật Hatoyama và nhiều
hiện tượng khác ở các nước phương Tây khẳng định thực tế này.
Ba
là: Trong tình hình thế giới
nói trên, các cường quốc Trung Quốc, Nga, Ấn-độ - và một phần nào nữa là một số
nền kinh tế đang nổi lên ở châu Mỹ Latinh, tiếp tục mạnh lên. Đặc biệt trong
thập kỷ vừa qua Trung Quốc ngày càng củng cố và phát huy vị thế của mình với
tính cách là “công xưởng thế giới”, là chủ nợ lớn nhất thế giới, và bây giờ
đang đi rất nhanh trên con đường trở thành cường quốc quân sự.
Tác
động cộng hưởng của 3 hiện tượng vừa trình bầy trên phải chăng đã chấm dứt thời
kỳ hậu chiến tranh lạnh – mà điểm nổi bật là vị thế siêu cường vượt trội của
Mỹ, để chuyển dần sang cục diện quốc tế đa cực, trước mắt là cục diện một siêu
đa cường? Ở mức độ nhất định trên phương diện kinh tế, sự suy yếu của đồng USD
cùng với sự nổi lên của một số đồng tiền khác cũng góp phần tạo nên cục diện
quốc tế nói trên.
Như
vậy, phải chăng Biển Đông đang bước vào một thế giới với địa kinh tế và địa
chính trị rất khác so với trước?
Nói
riêng về khu vực Biển Đông trong bản đồ địa chính trị thế giới hiện nay, còn
phải lưu ý đến câu hỏi: Sức mạnh kinh tế và quân sự tại chỗ của Trung Quốc và
sự suy giảm thực lực và ảnh hưởng của Mỹ phải chăng là 2 yếu tố khiến cho khu
vực địa lý này đã tiềm tàng xu thế lưỡng cực? Nếu thực trạng này được xác nhận,
Biển Đông và các quốc gia trong vùng lại có thêm nhiều vấn đề phức tạp mới.
Trong
quá khứ, các nước nhỏ trong khu vực Đông Nam Á đã tích lũy được cho mình không
ít những kinh nghiệm và những cái giá phải trả cho cái thế hai cực thời kỳ chiến
tranh lạnh trước kia, nhất là thời kỳ ấy tại khu vực này vẫn có các cuộc chiến
tranh nóng cục bộ. Khác chăng hiện nay xu thế hai cực có thể hình thành tại
vùng Đông Nam Á hiện nay không có hoặc chưa có cục diện chiến tranh lạnh, nhưng
những vấn đề xu thế hai cực ngày nay đặt ra cho các nước nhỏ trong khu vực này có
lẽ sẽ cùng chung một hệ quả: các nước nhỏ luôn luôn phải gánh chịu tác động
giành giật giữa hai cực. Không loại trừ khả năng trong bối cảnh mới này quyền
lực bao gồm cả quyền lực mềm Trung Quốc có thể giành thêm một lợi thế nào đó –
nhất là ảnh hưởng của Trung Quốc đối với các nước chậm phát triển hơn trong khu
vực. Trước mắt Trung Quốc đang muốn đẩy mạnh sử dụng đồng nhân dân tệ trong
thương mại song phương tại đây để mở rộng ảnh hưởng của mình – nhất là đối với
các nước kém phát triển hơn trong vùng.
III.
Trung Quốc
đang đi quá nhanh trên con đường trở thành siêu cường, hay chỉ vì ảnh hưởng của
Mỹ giảm sút nhanh?
Xét
riêng về mặt địa chính trị, câu hỏi này được đặt ra không đơn thuần chỉ liên
quan đến tốc độ chuyển dịch vị thế ngày nay của hai nước này trên thế giới.
Thực
chất của câu hỏi này đụng chạm đến phương thức “đi” của hai quốc gia quan trọng
nhất này – nước lớn và đông dân nhất thế giới và chẳng bao lâu nữa sẽ có quy mô
kinh tế lớn thứ hai thế giới, và nước hiện nay vẫn đứng trước nó! Tốc độ trước
hết và chủ yếu chỉ là kết quả chạy đua giữa hai nước, còn phương thức đi của
hai nước thì lại tác động đến toàn thế giới còn lại.
Nói
thô thiển, phương thức đi của một bên dẫn đến việc trở thành công xưởng thế
giới và chủ nợ lớn nhất thế giới, với những phương thức đối với bên trong là
gần như phát triển với bất cứ giá nào, đối với bên ngoài thì điểm nổi bật là chủ nghĩa thực dân mới của Trung Quốc được
thừa nhận là thành công hơn chủ nghĩa thực dân mới của các nước đi trước...[1]
Tuy nhiên, tại các nước Trung Quốc đến, cũng bắt đầu xuất hiện sự phản kháng
nhất định của nhân dân tại chỗ. Trong khủng hoảng kinh tế thế giới hiện nay, có
nhiều ý kiến coi kinh tế Trung Quốc là một điểm sáng vì tính năng động của nó
và thừa nhận: Trung Quốc đang kiếm lợi tốt nhất trong cuộc khủng hoảng kinh tế
thế giới hiện nay.
Phương
thức đi của bên kia – tiêu biểu là cuộc chiến tranh Iraq. Có thể nhận xét khái
quát: Tính chính đáng của cuộc chiến tranh này không có sức thuyết phục, kết
cục cuộc chiến tranh này đem lại nhiều tổn thất và gánh nặng cho người dân các
nước Iraq, Mỹ và đồng minh, đồng thời khiến cho quyền lực Mỹ suy giảm nhanh. Ngày
nay ảnh hưởng Mỹ bị thu hẹp rõ rệt, nước Mỹ phải chấp nhận thay đổi trên các
phương diện kinh tế, chính trị và ngoại giao. Đương nhiên sự phá sản của chủ
nghĩa tân tự do trong kinh tế Mỹ cũng góp phần quan trọng vào thực trạng này.
Tham gia vào kết cục hiện nay của nước Mỹ phải chăng còn có sự ngạo mạn của
quyền lực trong hai nhiệm kỳ thời tổng thống Bush: cái gì tốt cho Mỹ sẽ tốt cho
các nước khác, quy một số nước vào “trục ma quỷ”... Sự ngạo mạn này sẽ dẫn nước Mỹ và thế giới đi tới
đâu, nếu giả thiết rằng tổng thống Bush đạt được các mục tiêu trong chiến tranh
Iraq? Trong tranh cử, không phải ngẫu nhiên Obama đặt vấn đề nước Mỹ phải xem
lại mình và phải thay đổi và cho rằng có thể thay đổi. Tuy nhiên, câu hỏi “Mỹ
có thể thay đổi được hay không, thay đổi như thế nào?” vẫn ở phía trước. Kinh
nghiệm lịch sử đến nay chưa cho thấy một đế chế nào có thể tự thay đổi. Nhưng
có lẽ Mỹ có thể thay đổi, lý do là đến nay Mỹ mới chỉ là siêu cường chứ chưa
phải là đế chế, nghĩa là vẫn chưa có cái Pax Americana trên thế giới!
Nói
thẳng thắn, hai phương thức “đi” của hai bên như vậy gây ra rất nhiều hậu quả
tai hại cho chính nhân dân nước họ và cho thế giới còn lại. Cả hai phương thức
đi như vậy góp phần riêng của nó vào
cuộc khủng hoảng kinh tế thế giới hiện nay, để lại nhiều hệ quả chính trị khác thế
giới còn lại đang phải gánh chịu. Đây là những vấn đề rất đáng được mổ xẻ để
rút ra những kết luận cho những điều cần tránh cho thế giới trong hiện tại và
tương lai.
Tổng
thống Obama tại phiên họp Đại hội đồng Liên Hiệp quốc ngày 23-0-2009
tuyên bố: ''...đã
đến lúc thế giới phải chuyển sang một hướng mới. Chúng ta phải dấn
thân vào một thời đại tiếp cận mới dựa trên quyền lợi chung và cùng
tôn trọng nhau...'' Tại diễn
đàn Đối thoại chiến lược và kinh tế Mỹ - Trung (khai mạc phiên đầu tiên tại Washington 27-09-2009
tổng thống Obama còn cho rằng “mối quan
hệ giữa Hoa Kỳ và Trung Quốc sẽ định hình cho thế kỷ 21.” Nếu nước Mỹ định biến những lời nói thành việc
làm có lợi cho thế giới, chắc chắn sẽ phải xem lại phương thức “đi” của mình
trong suốt thời kỳ hậu chiến tranh lạnh.
Trong
điện chúc mừng phiên họp đầu tiên của diễn đàn Mỹ - Trung nói trên, Chủ tịch Hồ
Cẩm Đào viết: “Cả Trung Quốc và Mỹ gánh
vác trên vai trách nhiệm quan trọng về những vấn đề trọng đại liên quan đến hòa
bình và sự phát triển của nhân loại.”
Chắc chắn sẽ có nhiều câu hỏi khó đặt ra cho sự cam kết này, liệu Trung
Quốc sẽ trả lời được? Từ những gì đang diễn ra ở Tân Cương liên kết với những
gì diễn ra trên Biển Đông trong thời gian gần đây, việc Trung Quốc đưa ra các
câu trả lời có sức thuyết phục thật không dễ. Hơn nữa Trung Quốc hiện nay đang
có lực lượng quân sự - bao gồm cả hải quân – mạnh nhất tại Biển Đông, mạnh áp
đảo so với toàn bộ lực lượng của tất cả các nước trong vùng cộng lại. Giữa thời
bình ngân sách quốc phòng Trung Quốc liên tục tăng mạnh. Riêng trên Biển Đông,
Việt Nam đã có kinh nghiệm năm 1988, sau đó Philippines đã có kinh nghiệm năm
1995...
Trong
khi chưa có các câu trả lời rõ ràng và thuyết phục mà thiện chí trên thế giới
mong đợi, điều rõ hơn là Trung Quốc sắp tới sẽ có ảnh hưởng chi phối ngày càng
lớn đối với thế giới. Sự thật rõ ràng này lại
đặt ra những câu hỏi mới.
Dù
sao, liên quan đến tốc độ cũng phải nói: Trung Quốc vừa qua đã “đi lên” rất
nhanh, trong đó có nguyên nhân Mỹ “đi xuống” rất nhanh. Ở Mỹ hiện nay có không
ít ý kiến mổ xẻ hiện tượng “cuộc chay
đua Mỹ - Trung” – xin tạm gọi như vậy -
đang diễn ra này. Câu chuyện ngụ ngôn ngày xưa về cuộc chạy thi giữa thỏ
và rùa gợi lên nhiều băn khoăn cho ngày nay.
Hiện
tượng “tốc độ” như vậy rất nhạy cảm với Biển Đông, vì hiện tượng này kích thích
xu thế hai cực tại đây. Trong bối cảnh đi xuống của Mỹ, xu thế này nói lên điều
gì? Liệu có xuất hiện tình huống các nước nhỏ trong khu vực Biển Đông có thể lại
rơi vào thế trở tay không kịp không? Như vậy Biển Đông có thể kém ổn định hơn
trước về một số phương diện nào đó? Báo chí Trung Quốc có không ít tiếng nói cho
rằng hiện nay là thời cơ tốt nhất đánh chiếm thêm một số đảo trên Biển Đông.
Tiếng nói cực đoan hơn thì cho đây là cơ hội vàng của Trung Quốc “giải quyết” dứt
điểm vấn đề Biển Đông! Trong khi đó Trung Quốc gần đây tiếp tục chính thức
khẳng định yêu sách vùng “lưỡi bò”!
IV.
Phát triển
hòa bình và siêu cường
Là
bậc thầy của sự tế nhị trong ngôn ngữ ngoại giao, mấy năm gần đây lãnh đạo
Trung Quốc đã thay cụm từ trỗi dây hòa bình bằng cụm từ phát
triển hòa bình để nói về chiến lược của mình. Việc thay đổi cách diễn
đạt như vậy nhằm xoa dịu lo ngại của nhiều người trên thế giới, trước hết của
các nước láng giềng. Tuy vậy, siêu cường đang hình thành Trung Quốc hiện là một
trong những đề tài thời sự nóng bỏng trên thế giới và trong khu vực Đông Nam Á.
Chắc
chắn vẫn còn một khoảng cách khá xa giữa siêu cường đang hình thành là Trung
Quốc và siêu cường đang tồn tại là Mỹ. Có không ít ý kiến cho rằng vì những giá
trị riêng của Trung Quốc, vì Trung Quốc là nước của Đảng Cộng Sản Trung Quốc,
vân... vân... nên rất khó cho Trung Quốc có thể giành lấy vai trò lãnh đạo thế
giới. Hơn nữa dân chủ là xu thế ngày càng mạnh ở mọi quốc gia – kể cả ở Mỹ. Song
dân chủ lại là gót chân Achile của Trung Quốc, và có lẽ chính điều này – chứ
không phải khoảng cách phát triển so với Mỹ – đang loại trừ hay là ít nhất đẩy
lùi ra xa khả năng xuất hiện một Pax Sinica. Vả lại, nếu Pax Americana chỉ là
chuyện không tưởng, thì làm sao có được Pax Sinica. Thế giới ngày nay quá chật,
quá nhiều vấn đề chung của toàn thể cộng đồng quốc tế, nhân loại ngày càng có
nhiều giá trị chung có lẽ đến mức không còn chỗ cho bất kỳ một đế chế nào.
Tuy
nhiên với nghĩa nào đó, thế giới trong thế kỷ 21 này đang có siêu cường 1, siêu
cường 2, siêu cường 3... với nhiều điều phiền toái mới. Ngay ở Mỹ đã xuất hiện
câu hỏi: Liệu thế giới có quay lại thời kỳ chiến tranh lạnh? Liệu nước Mỹ có
trở lại chủ nghĩa bảo thủ?..
Hiển
nhiên Biển Đông tiềm tàng xu thế hai cực. Vì thế
dễ hiểu: Người dân các nước trong khu vực Biển Đông nhìn cục diện thế giới mới
đang hình thành này với con mắt có lẽ cảnh giác hơn so với nhiều nơi khác trên
thế giới.
Điều
cần lưu ý là các nước trong khu vực Biển Đông là láng giềng của cái
công xưởng thế giới. Các nước Biển Đông có nhiều cơ hội làm ăn với cái
công xưởng thế giới, đồng thời cũng trực tiếp chịu sức nóng và mọi phế
thải khác cái công xưởng thế giới này phả ra chung quanh – từ các sản
phẩm kém chất lượng, hàng nhập lậu, đến những tác động của quyền lực mềm... Lịch
sử cái
công xưởng thế giới này kể từ khi thai nghén và ra đời có nhiều sự kiện
cho thấy nó đã trải qua những thời kỳ phát triển với bất cứ giá nào – từ cách
mạng văn hóa, đến Thiên An Môn, Tây Tạng, Tân Cương, tập trung phát triển miền
duyên hải... Lịch sử cái công xưởng thế giới này có không
ít các trường hợp nó hành xử theo quan điểm mục tiêu biện minh cho biện pháp – trong kinh tế bắt đầu từ
chuyện “mèo trắng mèo đen”, trong đối ngoại có cuộc chiến tranh 17-02-1979, sự
thâm nhập và châu Phi, Mỹ Latinh.., và nhiều ví dụ khác nữa...
Một
điều đáng lưu ý khác: Năm này qua năm khác có không ít các đánh giá, các dự báo
về nguy cơ khủng hoảng hay thậm chí sụp đổ của nền kinh tế Trung Quốc. Những
đánh giá hay dự báo này lúc viện dẫn hệ thống ngân hàng Trung Quốc yếu kém, lúc
nêu những căng thẳng ở nông thôn, tình trạng ô nhiễm môi trường, lúc nêu tình
trạng quan liêu tham nhũng, nguy cơ phân hóa và nguy cơ phân rã... Cho dù những
đánh giá hay dự báo này có nhiều dữ liệu làm căn cứ, song hầu như đã bỏ qua một
thực tế: Về nhiều mặt Trung Quốc còn là một thế giới của chính nó, nghĩa là
Trung Quốc có nhiều khả năng tập trung nguồn lực và sức mạnh để giải quyết một
vấn đề cấp bách nào đó khi cần thiết. Khả năng này của Trung Quốc lớn hơn so
với nhiều nước khác. Thực tế này giải thích tại sao khi cần thiết Trung Quốc có
thể, dám thực thi và thực thi được những biện pháp rất cực đoan như đã biết,
mặc dù nội trị Trung Quốc đang tồn tại nhiều vấn đề nan giải. Thực tế này cũng giải thích tại sao các đánh giá, dự báo
này đang phải đối mặt với thực tế cái công xưởng thế giới vẫn đang
tiếp tục hành trình của nó trên đường trở thành một siêu cường – mặc dù nó có
đến đích được hay không, đến như thế nào vẫn là câu chuyện ở phía trước.
Song
trước sau vẫn xin nhấn mạnh: cái thế giới Trung Quốc này vẫn cần
thế giới nếu không hơn thì cũng không kém các cường quốc khác. Thế giới cũng
thừa nhận Trung Quốc có vai trò của một cường quốc đang lên ngày càng quan
trọng trên mọi lĩnh vực trong đời sống của trái đất này. Trung Quốc có khả năng
lớn và trách nhiệm lớn góp phần mình vào những vấn đề có liên quan đến hòa bình,
an ninh và phát triển của thế giới. Trên thực tế Trung Quốc đã cùng với cộng
đồng quốc tế làm nhiều việc trong những vấn đề chung như chống khủng bố, vấn đề
vũ khí A của Bắc Triều Tiên, hợp tác trong chống khủng hoảng kinh tế thế
giới...
Trung
Quốc hiện nay vẫn chủ trương tiếp tục tích lũy sức mạnh, tránh đụng độ, ra sức
tăng cường ảnh hưởng của mình. Nhìn chung, Trung Quốc tranh thủ hòa bình để tạo
thuận lợi cho sự phát triển của chính mình, tiếp tục tìm kiếm hợp tác, đồng
thời tạo cơ hội mở rộng quyền lực mềm như đang diễn ra ở khắp các châu lục.
Trên nhiều phương diện, Trung Quốc biết mình còn nhiều điểm yếu nên tiếp tục
giấu mình, chưa vội tranh giành vai trò lãnh đạo thế giới.
Nói
ngắn gọn: Trung Quốc vẫn còn trong giai đoạn cần thời gian để mạnh thêm, để các
đối thủ của mình tiếp tục yếu đi. Song đi liền với cách tiếp cận hòa bình bình
này, thường xuyên là các bước đi “nóng” (hot
perfomances) để mở rộng quyền lực “cứng” của mình – nhất là đối với các
nước láng giềng, đặc biệt là ở Đông Nam Á – nơi so sánh lực lượng tại chỗ
nghiêng hẳn về Trung Quốc. Điều kiện để có những “bước đi nóng” là khi xuất
hiện các cơ hội cho phép; giới hạn của những “bước đi nóng” là không được phá
vỡ mục tiêu trở thành siêu cường của Trung Quốc. Nhiều thập kỷ nay cho thấy Trung
Quốc là bậc thầy của cách tiếp cận nhiều chiều như vậy đối với thế giới đương
đại, thu hoạch được những kết quả ngày càng lớn. Thực tế này ngày càng thách
thức tất cả các đối thủ của Trung Quốc, đồng thời uy hiếp nghiêm trọng các nước
nhỏ chung quanh.
Bình luận trên
nhật báo Giải phóng quân Nhân dân (Trung Quốc) ngày 12-03-2009, nhà báo có tên
tuổi đại tá Giải phóng quân Trung Quốc Hoàng Thôn Luận viết:
“...Quyền lợi quốc
gia của Trung Quốc vượt xa ra ngoài biên cương lãnh thổ, vùng trời, vùng biển của
Trung Quốc, bao gồm cả các vùng đại dương bao la nơi các tầu chở dầu của Trung
Quốc qua lại, cũng như không gian vũ trụ… Quyền lợi quốc gia Trung Quốc mở rộng
đến đâu, sứ mệnh của lực lượng vũ trang của chúng ta (Trung Quốc) được mở rộng
đến đấy!.. Đứng trước nhiệm vụ lịch sử mới, lực lượng vũ trang của chúng ta
(Trung Quốc) không chỉ bảo vệ biên giới lãnh thổ, mà còn phải bảo vệ biên giới
quyền lợi quốc gia của chúng ta.” [2]
Người dân trong
khu vực Biển Đông rất quan tâm đến những hiện tượng đã xảy ra trong khu vực của
mình và được khái quát lại thành quan điểm nêu trong phát ngôn này. Người dân
khu vực Biển Đông không muốn biển của mình nổi sóng!
V.
Đi tới một Biển Đông hòa bình
Đông Nam Á hiện
nay là khu vực kinh tế phát triển năng động
trong khung cảnh chung của sự phát triển năng động toàn châu Á. Các nước ASEAN
– trong đó có Việt Nam – ý thức sâu sắc điều này.
Mặc dù còn rất
nhiều việc phải làm, mặc dù còn xa cái đích trở thành một cộng đồng kinh tế
hoàn chỉnh, song đã có nhiều nỗ lực của các nước thành viên làm cho ASEAN ngày
nay trở thành một thực thể, một tổ chức có vị thế kinh tế, chính trị ngày càng
cao trong cộng đồng quốc tế. ASEAN ngày nay đang mang lại cho các nước thành
viên của mình những điều kiện không thể thiếu cho sự nghiệp phát triển của mỗi
nước, do đó sự hợp tác mọi mặt giữa các nước thành viên ngày càng gia tăng.
Trên thực tế ASEAN đã trở thành một trong các yếu tố quyết định gìn giữ hòa
bình và an ninh cho tất cả các nước thành viên và toàn khu vực. Chính thực tế
này đang ngày càng nâng cao và hoàn thiện tính cộng đồng của tổ chức này.
ASEAN với tính
cách như vậy trở thành một đối tác quan trọng của của tất cả các tổ chức kinh tế,
chính trị, văn hóa ở phạm vi quốc tế và các khu vực và với nhiều nước trên thế
giới - đặc biệt là với tất cả các cường quốc và các nền kinh tế lớn. Các diễn
đàn của ASEAN như ARF, ASEAN + 3, ASEAN + 1 (trong đó có Trung Quốc).., các
hình thức hợp tác kinh tế, chính trị, văn hóa đang diễn ra với tất cả những đối
tác này trở thành yếu tố không thể thiếu cho hòa bình, phát triển và an ninh của
khu vực và góp phần quan trọng vào hòa bình, hợp tác và phát triển của thế giới
nói chung.
Đặc biệt trong
những năm gần đây có nhiều nỗ lực lớn của tất cả các quốc gia liên quan đẩy mạnh
hợp tác trong các khung khổ ASEAN + 3, ASEAN + 1. vân... vân... Đang có nhiều nỗ
lực hướng sự hợp tác này tìm đường đi tới một dạng cộng đồng kinh tế nào đó bao
gồm các nước ASEAN và các nền kinh tế quan trọng trong khu vực. Đơn giản là sự
phát triển năng động của châu Á nói chung và đòi hỏi mở rộng quan hệ hợp tác của
từng nước riêng lẻ đặt ra yêu cầu này. Tình hình hiện nay có thể cho phép kết
luận: Sự phát triển này càng mạnh, sẽ càng có nhiều khả năng củng cố hòa bình
và an ninh trong khu vực; khả năng nổi sóng trên Biển Đông sẽ khó hơn hay bị đẩy
lùi.
Còn nhiều trở ngại
lớn trên con đường hoàn thiện cộng đồng ASEAN vì lợi ích của chính mình và vì
đòi hỏi hợp tác với thế giới bên ngoài. Trước hết phải kể đến tình trạng phát
triển không đồng đều của các nền kinh tế các nước thành viên, vì tính đồng dạng
của các nền kinh tế này (do đó khó liên kết bổ sung cho nhau), và một vài nước
thành viên còn có một số vấn đề nội trị. Trở ngại lớn nhất của các nước ASEAN
không phải là cái nghèo và khoảng cách phát triển lớn so với thế giới bên ngoài
(ngoại trừ Singapore là trường hợp đặc biệt),
mà là khả năng khắc phục những yếu kém này còn nhiều mặt hạn chế - do
nhiều yếu tố lịch sử và văn hóa của những nước này.
Nói thẳng thắn,
ý chí mạnh mẽ của các nước thành viên ASEAN trở thành một cộng đồng mạnh còn là
điều đáng mong muốn. Đặc biệt ở nhiều nước ASEAN kinh tế thị trường, nhà nước
pháp quyền và xã hội dân sự còn ở mức thấp, có nơi rất thấp, có nơi những khái
niệm này còn là điều xa lạ. Tình trạng này là nguyên nhân dẫn tới thiếu, vắng
dân chủ, kìm hãm nghiêm trọng những quốc gia này trên con đường phát triển của
mình. Chính tình trạng lạc hậu này cùng
với tệ nạn tham nhũng đang là kẻ thù nguy hiểm của sự phát triển trong số đông
các nước ASEAN, là đồng minh với sự can
thiệp và lũng đoạn từ bên ngoài. Song cái khó nhất là dân chủ chỉ có thể là kết
quả của phát triển, chứ không phải của áp đặt!
Tuy nhiên, có thể
khẳng định sự thống nhất ý chí của các nước thành viên ASEAN vì một cộng đồng
hoàn chỉnh ngày càng cao. Đây là điều cần được các nước thành viên nuôi dưỡng,
cổ vũ. Hiện tại và trong tương lai ý chí thống nhất này mới là yếu tố quyết định.
Thế giới đang có một ASEAN ngày càng tự tin hơn, có ý chí dựa vào chính mình
nhiều hơn. Cục diện thế giới thế kỷ 21
cũng đang đòi hỏi phải có một ASEAN là đối tác có trọng lượng quan trọng trong
khu vực của mình cũng như trong hội nhập toàn cầu.
ASEAN có trong
tay mình các phương tiện giữ hòa bình cho Biển Đông, hy vọng ASEAN vận dụng chúng hữu hiệu. Sự hợp tác của
thế giới bên ngoài với ASEAN cho một Biển Đông của hòa bình có ý nghĩa rất quan
trọng.
Kết thúc tham luận,
xin lưu ý:
Nhìn
vào bức tranh thế giới toàn cảnh trong thập kỷ đầu tiên của thế kỷ 21, chúng ta
thấy: Trung quốc tiến, phương Tây lùi (trước hết là Mỹ); trong không gian giữa
2 formations này lực hút của chúng tác
động quyết liệt vào thế giới còn lại với tất cả sự cọ xát, giằng xé và bạo lực.
Những tranh chấp tại Biển Đông tự nó đã đủ phức tạp và đang trở nên nhạy cảm
hơn trong bối cảnh quốc tế hiện tại (in the present international
constellation). Điều không thể bỏ qua là đang diễn ra một thế giới như thế giữa
lúc khát vọng của loài người ngày nay về hòa bình, phát triển bền vững, về tự
do, dân chủ, quyền con người, về bảo vệ môi trường và trái đất là ngôi nhà
chung của thế giới trở thành những giá trị ngày càng sâu sắc và phổ cập.
Đấy
là thách thức mỉa mai của lịch sử?
Hết
Tài liệu tham khảo
1.
Lê Minh Nghĩa (Cố Trưởng ban Ban Biên
giới của Chính phủ): “Những vấn đề về chủ quyền lãnh thổ
giữa Việt Nam và các nước láng giềng”. http://www.tapchithoidai.org/ThoiDai12/200712_LeMinhNghia.htm
“What Is Power? And how much of it does America have?”
3. Willy Lam: 
”China's_Quasi_Superpower_Diplomacy_OP.pdf
http://www.jamestown.org/programs/books/single/?tx_ttnews[swords]=8fd5893941d69d0be3f378576261ae3e&tx_ttnews[any_of_the_words]=Willy%20Lam%20
”China's_Quasi_Superpower_Diplomacy_OP.pdfhttp://www.jamestown.org/programs/books/single/?tx_ttnews[swords]=8fd5893941d69d0be3f378576261ae3e&tx_ttnews[any_of_the_words]=Willy%20Lam%20
4. KHADIJA SHARIFE: “China's
New Colonialism “ – Foreign Policy - SEPTEMBER 25, 2009 http://www.foreignpolicy.com/articles/2009/09/25/chinas_new_colonialism and more another textes with the same topic.
5. Robert Sutter: “The Obama administration and US Policy in Asia”
http://www.amazon.com/Obama-administration-policy-President-Barack/dp/B002PYOMMQ
6. Robert Kagan: “Of
Paradise and Power – America and Europe in the new World Order” Alfred A. Knopf, New York 2003 – (My remark:
It would be interesting to have a look on this old book to be aware what for
arogance the main thinking of this book does
have and how obsolet now this thinking
seems to be!)
[1]
Tim xem:
China mixes rice
and neo-colonialism http://paguntaka.org/2006/10/07/china-mixes-rice-and-neo-colonialism/
China Safari: On the Trail of Beijing's Expansion in ...
Amazon.com: China Safari: On
the Trail of Beijing's Expansion in Africa (9781568584263): Serge Michel, Michel
Beuret, Paolo Woods: Books.
Andrew Bast: “China Safari: On the trail of Beijing’s
Expansion in Africa – by Serge Michel and Michel Beuret” http://www.washingtonpost.com/wp-dyn/content/article/2009]08/14/AR2990081401094.pf.html
“East Timor hit over 'dirty' power
plants” http://www.theage.com.au/world/east-timor-hit-over-dirty-power-plants-20090403-9qqc.html
Vân vân...
[2]
Tìm xem: China's_Quasi_Superpower_Diplomacy_OP.pdf
788K Xem Tải xuống http://www.jamestown.org/programs/books/single/?tx_ttnews[swords]=8fd5893941d69d0be3f378576261ae3e&tx_ttnews[any_of_the_words]=Willy%20Lam%20
788K Xem Tải xuống http://www.jamestown.org/programs/books/single/?tx_ttnews[swords]=8fd5893941d69d0be3f378576261ae3e&tx_ttnews[any_of_the_words]=Willy%20Lam%20
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét