"Lũ" - Final Draft April 2015

4

T

ừ hôm ăn giỗ nhà họ Phạm, Thạch suy nghĩ trăm bề. Nói cho đúng hơn là Thạch lại trầm mình vào trạng thái lao lung mà hàng chục năm nay anh tưởng rằng mình đã thoát ra được.

Bão táp trong lòng cũng nguôi dần. Khoảng từ hai chục năm nay, không gia đình, không vợ con, không chức phận nào, Thạch dành hết thời giờ và tâm trí vào mọi công việc từ thiện. Anh làm bất kể là việc gì có thể với tới được. Ngày đêm trong lòng tự nhủ: Ta quyết lặn khỏi cuộc đời này, như thể ta chưa từng xuất hiện trên đời này!...Nghề và nghiệp của ta là thế!..  Trận tuyến thay đổi rồi…Ôi trận tuyến ngày nay thay đổi thật rồi…

Giá mà mình chọn được con đường vào chùa đi tu!..

Thạch đã định chọn cho mình con đường như thế từ lâu. Nếu như thế thì một ông Nghĩa, chứ mười ông Nghĩa cũng chẳng biết đường nào mà tìm, nhưng…

Làm như thể chỉ đơn giản là để cho không ai tìm thấy mình?.. Cái nghiệp của nghề này đòi hỏi như vậy, có phải không?..

…Song ta là con người quá triệt để, quá quyết liệt, chẳng mảy may thích hợp với từ bi hỷ xả… Mà chắc gì ta đã thoát khỏi tham sân si!.. Như thế làm sao chọn nổi đường tu hành…

Kể từ khi dấn thân cho lý tưởng mà ta thờ phụng, cả cuộc đời ta chỉ làm một nghề duy nhất là phẫu thuật cuộc sống con người, nghề của ta nó như vậy, thành nghiệp mất rồi…

Phẫu thuật tách biệt rạch ròi giữa đúng và sai, giữa chính nghĩa và phản động, giữa cái được phép và cái không được phép, giữa chính và tà… Phẫu thuật như thế trong từng con người phải mổ xẻ, trong từng sự việc phải xem xét.  Chỉ có vậy thôi. …Cuộc sống tự nó sinh ra cái nghề nó như thế, giống như một cơ thể sống luôn luôn phải có một hệ thống đề kháng sinh học của nó, để tự bảo vệ chính nó…

 Duyên phận cuộc đời ràng buộc ta vào cái nghề nó như thế, và tất cả những điều này tạo nên con người ta như thế, tự ta ta không thay đổi được nữa rồi… Tất cả chỉ có đúng hoặc sai, trắng hoặc đen, thiện hoặc ác… Không thể có sự dung hòa, càng không thể có sự đánh đổi, nhập nhằng, pha trộn, đánh tráo… Dù trong thiện có ác, trong ác có thiện, trong đúng có sai, trong sai có đúng, không có gì là tuyệt đối, song dù thế nào đi nữa..,  đã phẫu thuật thì phải rạch ròi, trái là trái, phải là phải… Tất cả là để bảo vệ cho một sự nghiệp, một lý tưởng mà ta đã lựa chọn cho mình, đã hiến dâng, đã theo đuổi… Biết bao nhiêu cám dỗ, biết bao nhiêu thách thức quyết liệt ta đã vượt qua, để giữ chính mình là mình, với mục đích trước hết là để bảo vệ sự nghiệp của dân tộc này, của đất nước này mà ta đã cam kết sẵn sàng hy sinh cả tính mạng… Đảng đã rèn luyện ta nên một con người như thế… Hơn nữa, khi nhận vào mình nghề và nghiệp này, ta đâu có có thói quen trốn tránh mọi thử thách trên đời…

 Bây giờ ta chỉ muốn đoạn tuyệt với những gì ta đã làm.., muốn bắt tay vào một cuộc sống khác có ý nghĩa hơn đối với ta, thế thôi…

Mọi chuyện làm nên bước ngoặt trong đời ta hầu như bắt đầu tự vụ việc Phạm Trung Nghĩa... Quả thực là thế!..  Chẳng lẽ cuộc sống lại oái oăm như vậy sao?

Ta đã làm gì với vụ việc này? Tại sao ta lại bắt đầu thay đổi chính ta từ vụ việc này?.. Trận tuyến đã thay đổi thật rồi sao?.. Giữa lúc chiến tranh trên đất nước đã kết thúc?!..

Chẳng có gì khác cả ngoài cái công việc “phẫu thuật” tách bạch đúng và sai, chắt lọc, phân ra chính và tà.., như ta vẫn thường làm năm này qua năm khác trong cái “nghề” của mình, với tất cả trách nhiệm và kỹ thuật nghề nghiệp mà ta đã được rèn luyện và tự trau giồi cho mình… Thế mà… Thế mà… Chính cái nghiệp vụ của ta đã mở mắt cho ta!.. Sao lại oái oăm đến vậy hả trời!?..

Lúc đầu ta chỉ nghĩ vụ việc Phạm Trung Nghĩa là một vụ việc hệ trọng, rất khó, rất phức tạp, sẽ quyết định chuyện sinh tử không những chỉ một con người, mà còn  liên quan đến  vận mệnh bao nhiêu con người khác và của cả đất nước, liên quan đến chiến tranh và hòa bình…

Lúc đầu ta chỉ nghĩ đây sẽ là sự đụng độ, là cuộc đọ sức quyết liệt chỉ riêng giữa ta và Nghĩa: Để làm cho rõ.., và sau cùng là …để vạch trắng ra: Nghĩa là ai? Nghĩa đã làm gì, đang làm gì, …rồi sẽ làm gì?..

Phải, đấy thực sự là một cuộc đọ sức quyết liệt nhất mà ta gặp trong suốt cuộc đời nghề nghiệp của mình… Song chỉ mất năm ngày, sang đến ngày thứ sáu sự việc đã ngoặt sang một hướng khác không ngờ. Trong thâm tâm ta thừa nhận: Vụ việc này không còn là cuộc đọ sức giữa ta và Nghĩa nữa, mà là một cuộc đọ sức giữa chính ta và cái kết luận mà ta được giao nhiệm vụ phải chứng minh, có nghĩa vụ phải bảo vệ!

Trời đất, sao lại có sự  thay đổi trận tuyến nhanh đến thế, quyết liệt đến thế được nhỉ? – một câu hỏi đến nay ta vẫn chưa làm sao tìm được câu trả lời cuối cùng! …Hay là tại vì ta quyết liệt quá, chuẩn xác quá.., đến mức ta không thể nào thoả hiệp với chính ta được nữa!? Tại vì ta không biết thoả hiệp? Tai ương là chỗ này?!..

Chỉ sau có 5 ngày làm việc thôi…[1]  Tất cả không còn là cuộc đọ sức giữa ta và Nghĩa nữa, không còn là chuyện đương đầu với Phạm Trung Nghĩa cứng đầu cứng cổ nữa!.. Ta phải thách thức và đang bị thách thức! Phải chống lại  hay chịu quy hàng một kết luận đã hoàn tất? Thách thức giữa cái kết luận bầy ra ta phải bảo vệ và lẽ sống ta đã lựa chọn! Thách thức đến mức hoặc đầu hàng thừa nhận cái kết luận này là chân lý, hoặc là ta phải ra đi!.. Không đầu hàng thì sống hay là chết cũng phải ra đi... Không có con đường thứ ba…

Ôi không ngờ, vụ nghi án Phạm Trung Nghĩa lại trở thành sự việc đẩy ta ngồi vào cái ghế để phán xét chính ta!  Còn trêu ngươi hơn thế được nữa không hở trời!..

Linh cảm của nghề nghiệp ngay từ đầu đã mách bảo: Cái kết luận ta có nghĩa vụ xác nhận ấy là không thể thay đổi, là vô cùng hệ trọng, là bất di bất dịch, cứ liệu hồn đấy... Ta đã bắt tay vào việc với sự nhắc nhở của linh cảm này…

…Đúng. Danh dự, bản lĩnh, kinh nghiệm nghề nghiệp, sự tín nhiệm, và trên hết cả là lẽ sống…  Tất cả những gì ta có được là lý do để lựa chọn và giao cho ta vụ việc nghiêm trọng này! Tất cả những gì ta có được hình như chỉ có nhiệm vụ tăng thêm sức nặng của cái kết luận không thể thay đổi được này… Trời đất đùn đẩy vào tay ta cái cung đoạn chót của công việc… Ta phải hoàn tất nó, chứ không phải xét lại nó, có phải thế không?..

 Nhưng chỉ sau năm ngày…

Thật là không thể ngờ được cơ sự này: Hoặc là phải  chọn Nghĩa và ra đi! Mà không phải sẽ chỉ có ra đi… Vì nghề và nghiệp này nó như vậy… Hoặc ta phải lựa chọn cái kết luận đã tất định với tất cả hệ lụy của kết luận này… - Thạch rùng mình sởn da gà khi đụng đến suy nghĩ này… Một cảm giác ớn lạnh không sao xua đuổi được…

Trước sau vẫn là câu hỏi: Tại sao trận tuyến lại thay đổi nhanh đến thế? Hay là ta bị Nghĩa lung lạc? bị cuộc sống khuất phục?..

Trước sau đến nay ta vẫn chưa có câu trả lời cuối cùng. …Hay là người chiến thắng bao giờ cũng được giành lấy quyền thắng về mình? Cái tất định nó là như vậy hả?..

 Phải ngoan cố sống, anh Nghĩa ạ. Phải ngoan cố sống! Anh đã dạy tôi như vậy trong những ngày anh ở trại này. Và đấy cũng là câu tôi trả bài cho anh…

-         ???...  ???[2]

Đến hôm nay Thạch vẫn không sao quên được cái nhìn của ông Nghĩa hôm Thạch nói với ông Nghĩa câu ấy.  …Phải, ta đã nói như vậy khi chia tay… Nhưng lúc bấy giờ anh Nghĩa hình như không hiểu câu dặn dò hay lời van xin này của ta. Rõ ràng lúc ấy anh Nghĩa vẫn chưa hiểu. Chắc chắn là như vậy. Hôm nay thì có thể… Hôm nay chắc anh hiểu chứ anh Nghĩa?..

Nếu hôm nay được nhắc lại câu này anh Nghĩa ạ, tôi sẽ nói rõ với anh:  “Trận tuyến đã thay đổi! Không phải chỉ có anh.., mà tất cả chúng ta đều phải ngoan cố sống!..”

-         Trận tuyến đã thay đổi! Tất cả chúng ta phải ngoan cố sống, anh ạ!.. Tất cả những gì Yến và các anh đã nói, trước sau đều chứng minh một điều: Trận tuyến đã thay đổi…Tất cả chúng ta ngồi đây đều mắc nợ… như chị Nguyệt đã thay mặt tất cả chúng ta thú nhận: Đã gắn bó với sự nghiệp này thì phải mang thân nhận lấy nghiệp này!..

…Trận tuyến thay đổi, có nghĩa là các giá trị đã thay đổi!!!... ??? Ta ngu và chậm hiểu đến vậy sao??? !!! … Một trong những triệu chứng đầu tiên của cái quán tính của kẻ chiến thắng… đất nước ta đang ở đỉnh cao gia tốc của cái vòng xoáy quán tính này… Ôi chẳng lẽ đây mới là cái cốt lõi của cuộc sống chúng ta đang sống?.. Còn mất  mát mào to lớn hơn? Còn sự phản bội nào chua chát hơn?...

Cái tính quyết liệt vốn có trong con người |Thạch, cái kết luận quyết liệt trận tuyến đã thay đổi, nỗi niềm chua xót về sự hoành hành của cái quán tính đang ở đỉnh cao gia tốc của nó tác động lên đất nước.., tất cả dẫn dắt Thạch  đi tới quyết định: Phải tìm đường gặp lại tướng Lê Hải, ông Chính và ông Nghĩa… Từ hôm ăn giỗ nhà họ Phạm, sau hơn chục ngày lúc ngồi như thiền, lúc lững thững một mình trong các triền rừng Lũng Cú, cái quyết định trở về với gia đình họ Phạm lớn dần lên trong tâm trí Thạch…

Nhưng trước đó Thạch còn phải dằn vặt nhiều phen nữa để tự vượt qua chính mình. Vì đã “lặn” được mấy chục năm khỏi cuộc sống này, nay lại ngoi vào sống trong nó thật không đơn giản… Cái nhìn lạnh buốt của người thủ trưởng hôm nào khi trao vào tay Thạch cái quyết định ghi rành rành hàng chữ cho phép Thạch “nghỉ hưu vì lý do mất sức…” …Cái nhìn như các tia lửa ấy giờ đây bỗng dưng trừng trừng rọi sâu vào tâm khảm Thạch… Còn hơn cả một phát súng ân huệ!.. Cái nhìn không lời, không âm thanh, nhưng xuyên thủng tất cả…

Do bác bỏ cái kết luận tất định lẽ ra phải hoàn chỉnh trong nghi án Thạch Thất, ông Thạch được trên lặng lẽ ban cho cái quyết định giải ngũ, nội dung ghi rõ: Nghỉ hưu theo chế độ mất sức, giữa lúc Thạch bước vào giữa quãng tuổi ba mươi – quãng tuổi chín và năng động nhất của một đời người... Cái lặng lẽ nói lên tất cả, giống như người đao phủ lặng lẽ quẳng cái thây ma xuống huyệt. Cái thây ma được quăng xuống huyệt ấy là sự tín nhiệm gần như tuyệt đối mà cấp trên dành cho sỹ quan cao cấp binh chủng phản gián Nguyễn Thạch. Được chôn cùng với cái thây ma ấy trong huyệt là bản án Thạch Thất bất thành.

Trong tâm trí Thạch phảng phất đâu đó một làn khói… Như thể là của những nén nhang nghi ngút trên nấm mồ của thây ma Nguyễn Thạch và cái bản án bất thành đó… Một lời nhắc nhở xa xa đâu đó trong vang vọng lại…

…Quy luật muôn đời đừng bao giờ quên:  Thây ma không bao giờ biết nói!..

Mọi chuyện rất chóng vánh, chỉ chừng vài tháng, sau khi ông |Nghĩa được ra khỏi trại biệt giam Thạch Thất.

Cái nghề nghiệp này nó khắc nghiệt như thế, hay là tự nó phải như thế!

Mới chỉ có dăm tháng kể từ khi cầm cái quyết định nghỉ hưu vì mất sức, chưa kịp hoàn hồn để bắt đầu cuộc đời dân sự, vợ Thạch qua đời, cùng một căn bệnh như con gái ông đã qua đời trước đó hai năm: bệnh máu trắng (leuchemie – leukaemie). Cùng năm âm lịch ấy, mẹ vợ ông, người thân thiết cuối cùng của ông, vĩnh viễn đi xa.

Người đời nói:  Đấy là trùng tang.

Thạch nghĩ: Cụ không chịu đựng nổi những mất mát quá lớn trên đời này.

Thạch ý thức sâu sắc về nghề và nghiệp của mình, ông quyết định trở thành người câm để gánh vác số phận của mình: Thây ma không bao giờ biết nói…

Hết tang vợ và tang mẹ vợ, Thạch trốn về nằm bẹp ở quê một thời gian, sau đó lầm lũi đi gặp Hội chữ Thập đỏ Hà Nội. Trong tay quyển lương hưu, ông xin làm từ thiện không công, bất cứ việc gì.

-         Tôi thông cảm và xin chia sẻ mọi gánh nặng tinh thần của đồng chí. Sau chiến tranh, vết thương tinh thần sẽ còn làm tan nát nhiều người… - bà chủ tịch hội Chữ Thập Đỏ thành phố Hà Nội an ủi Thạch.

-         Xin cảm ơn chị.

-         Hòa bình mấy năm rồi mà số bệnh nhân tâm thần trong cả nước vẫn tăng đột biến, đồng chí ạ.

-         Thưa chị, tôi vẫn là người khỏe mạnh ạ.

Bà chủ tịch Hội lúng túng:

-         Chết. Chết… Xin lỗi đồng chí… Thành thực xin lỗi đồng chí, tôi không nói về đồng chí, mà chỉ xin chia sẻ thông tin như thế, để đồng chí thấy Hội cần rất nhiều tình nguyện viên…

-         …

-         …

Sau câu chuyện ngắn ngủi với bà chủ tịch Hội, Thạch được chấp nhận dễ dàng, được giao khối việc, lúc đầu là làm tạp vụ. Chẳng bao lâu Hội chuyển ông lên Cao Bằng, vì dần dà Hội thấy Thạch là người từng trải, tin cậy được, lại rất có trình độ... Hội đang cần người có năng lực đi theo các dự án cứu trợ… Rồi sang Lào Cai, rồi ngoặt lên Hà Giang…

-         Trận tuyến đã thay đổi rồi, ta đi giúp những người không tự gúp được mình vậy… - Thạch thường tự nhủ với mình như vậy để lấy sức cho chính mình.

Trớ trêu là càng đi, càng đến, Thạch càng gặp nhiều điều thật ra không muốn nghe, không muốn nhìn, không muốn biết… Thạch hiểu, không phải đoạn đường xa gần mình đang đi, mà là thời gian đang làm đổi thay tất cả… Hào quang kháng chiến qua đi, càng sống, Thạch càng đến với nhiều điều không muốn nghe, không muốn biết…

Cho đến khi ông Nghĩa lên tóm được Thạch ở Lũng Cú hôm nào…

Từ hôm ăn giỗ ở nhà ông Chính về, Thạch nhiều phen đã thắng được mình trong việc nhận lời với nhóm PH. Nhưng khi nghĩ đến công việc cụ thể phải làm, Thạch lại trần trừ, vì cả đời cho đến nay, ngoài việc lĩnh lương hàng tháng để sống, ông chưa bao giờ đụng chạm vào bất kỳ việc gì gọi là làm kinh tế, mặc dù nghề nghiệp cũ của mình nhiều phen đụng chạm vào những câu chuyện hay vụ việc kinh tế đụng trời, từ vụ tìm nguồn nhập thép làm máy cầy và thiết giáp, đến việc lo nhập nhà máy dệt cho quân nhu, những đường dây và các vụ án kinh tế liên quốc gia... Song tất cả chung quy vẫn là thừa hành các lệnh, khác hẳn với làm kinh tế. Mà về với nhóm PH không làm kinh tế thì làm gì?..

…Nhưng phụ lòng của hai họ Phạm, Huỳnh thì ta không thể, nhất là anh Nghĩa đã thức tỉnh ta, thay đổi cuộc đời ta!..

…Giúp được việc gì ta sẵn sàng! Nhưng khổ nỗi ta đâu có biết gì trong môi trường mới này! Kinh nghiệm cũ vận dụng được gì?..

Cả quyết như thế, lưỡng lự như thế, Thạch trở về Hà Nội để cân nhắc tiếp, không hẹn trước. Tính đến hôm nay là đúng bốn tuần từ cái hôm ăn giỗ… Thu xếp các việc, đánh vật mệt nhoài với mọi điều giữa ở và đi, giữa nên và không nên, giữa lặn tiếp hay quay về cuộc sống đời thường…

-          Đúng, còn tham sân si lắm, tâm ta chưa đủ tĩnh để vào chùa đi tu được!.. Thạch tự chế diễu mình.

C

huyến xe đường dài từ Hà Giang về cập bến đúng giờ tại chân Cầu Long Biên. Khách vừa mới bước xuống đường, nào là người lái xe ôm, người lái xe tắc-xi nhao nhao đến bu quanh. Tất cả tranh nhau ầm ỹ chào mời khách sử dụng dịch vụ của mình. Có người thô bạo đến mức cứ nắm lấy tay khách lôi đi xềnh xệch, vừa đi vừa chào mời, chỉ sợ các đối thủ khác giành mất mồi. Cái bến xe trở nên nhốn nháo rất nhanh, tiếng cãi nhau ngày càng ồn.

Tuy phải đề phòng kẻ cắp, Thạch vẫn bị lôi cuốn vào những cảnh tượng như vậy, dù rằng năm này qua năm khác ông đã quá quen với việc đi xe đò. Ngó mắt nhìn ra xa chung quanh Thạch cũng thấy quang cảnh như vậy khi những xe khách khác mới vào bến.

…Mật ít ruồi nhiều khổ thật!..  Đâu đâu cũng thiếu việc làm!

 Ở Hà Giang, ở Hà Nội, ở bất kỳ bến xe khách nào ông tới, chỗ nào ông  cũng thấy hiện tượng này, mà vẫn không sao quen được.

Lúc này mới xế chiều, ông chọn một cái xe ôm, vì còn thời gian, và cũng vì muốn ngó nghiêng nhìn Hà Nội để tập cho mình quen dần việc quay trở lại sống  nơi đô thị. Hơn nữa kinh nghiệm dạy ông xe ôm dễ thoát nạn tắc đường. Lúc này ông mới để ý, so với khi ông dời nơi đây để lang thang hết các tỉnh dưới đồng bằng  rồi lên miền núi, Hà Nội nay đã khác mấy chục năm xưa rất nhiều.

Hà nội ngày nay chật cứng, ồn ào, lộn xộn trong khói săng nhức đầu. Người và xe cộ các loại không biết ở đâu ra mà lắm thế. Càng đi ông càng thấy nhiều nhà mới, cao thấp lố nhố, hiện đại và  không hiện đại, cái mỏng dính, cái có mặt tiền chưa đầy hai mét, hàng và quán đổ ra đến quá nửa hè, có nơi chiếm gọn cả vỉa hè. Xe ôm của ông còn đi qua những phố mới ông chưa hề nghe tên…

Có đoạn đường Thạch thấy bỗng dưng náo nhiệt như chạy loạn. Người lái xe ôm giải thích:

-         Đang ráo riết thực hiện lệnh cấm hàng rong đấy.

-         … -  Thạch cố tình im lặng. Song nhìn cảnh những người tay bê, tay xách hoảng hốt xô nhau như chạy loạn, những xe đạp thồ hàng hoa quả giẫm đạp lên nhau, giạt vào các ngõ… Thạch cũng hiểu chuyện gì đang xảy ra, răng nghiến lại, cố ghim trong ngực mình cái thở dài.

Vào tới đường Thụy Khuê xe ôm của Thạch bị kẹt cứng.

-         Giờ tan tầm chú ạ. Chạy đường nào cũng không thoát. – người thanh niên lái xe ôm nói với Thạch.

-         Liệu phải đứng đây ăn khói bao lâu?

-         Trời biết! Chú có thấy cuộc sống ngày càng khó khăn không? …Con thấy chú chỉ có mỗi cái balô và cái túi sách?

-         Tôi chắc không thể giàu hơn anh. Ít nhất anh hơn tôi cái xe máy đang chở chúng ta.

-         Phương tiện kiếm sống cả nhà con đấy chú ạ.

-         Anh quê ở đâu?

-         Dạ, Quỳnh Phụ, Thái Bình ạ. Nhà con năm miệng ăn trông vào cái xe này đấy.

-         Sống được không?

-         Qua ngày ạ, với điều kiện con không được ốm.

-         Gia đình anh thế nào?

-         Bọn con có một thằng cu và một cái hĩm đang học cấp hai, tốn lắm. Ruộng còn đúng 2 sào. Dù sao còn hơn chán vạn kẻ ở làng đi làm nề, quanh năm tay chỉ vừa đủ đút lỗ mồm thôi chú ạ.

-         Chuyện này tôi hình dung được.

-         Đi nghề kiếm sống như thế này chui rúc khổ lắm chú ạ. Chung chạ lung tung. Nếu dính nọ dính kia thì đi đứt cuộc đời là cái chắc. Bò được về nhà còn đầy đọa làm khổ người thân nữa chứ...  – vừa nói anh ta vừa tắt công-tắc xe máy.

-         Làng anh có nhiều cuộc đời đi đứt như thế không? – Thạch vừa hỏi, vừa liên hệ đến Lũng Cú, đến những nơi ông đi làm công việc cứu trợ.

-         Đếm gần đủ hai bàn tay rồi đấy chú ạ, trong cái làng con con, có chưa đầy một trăm hộ.

-         Nuôi con đi học tốn thế nào?

-         Mất khoảng một nửa thu nhập hàng tháng ạ, vì phải đóng nhiều loại tiền quá. Sang năm cả hai đứa lên cấp ba sẽ chưa biết thế nào. Cũng may là hai đứa sáng dạ.

-         Xã anh hiện nay có gì đặc biệt không?

-         Nhiều cái đặc biệt chứ chú. Nhưng cái đặc biệt nhất là lâu lâu lại mất tích vài cô gái. Toàn những đứa đến tuổi lấy chồng.

Ông Thạch hiểu ngay chuyện gì, nhưng cứ đóng bộ là người trên cung trăng rơi xuống:

-         Chính quyền có cho người đi tìm không?

-         Chú đùa cháu rồi, cháu nghĩ trong cả nước quê nào mà không có con gái mất tích như thế! Hơi đâu mà cho người đi tìm.

-         Sao? Mất tích nghĩa là có thể bị bắt cóc, bị giết.., thế mà không đi tìm?

-         Không giết, không bắt cóc, nhưng quả thật là mất tích – biến vào các chợ vợ, vào tay các má mì, bị lừa bán đi Trung Quốc...

-         À… à… Nói thế thì hiểu.

-         Chú vẫn chưa hiểu đâu. Mất tích với nghĩa nếu còn sống, dù thân tàn ma dại cũng không dám vác mặt về làng… Loại đi làm ô-sin không tính. Nhà nào khá giả hơn chạy được tiền cho con đi lao động Hàn Quốc hay Malaysia thì không gọi là mất tích, nhưng cũng bị lừa vô khối chú ạ.

-         Chính quyền hay luật pháp không bảo vệ họ à?

-         Chú nói toàn chuyện vui. Chẳng có ai bảo vệ chúng cháu, ngoài tiền. Đúng mười mươi về mình cũng phải tiền.

-         Cậu có quá lời hay có gì ác cảm với chính quyền không?

-         Tuyệt nhiên không ạ. Họ là như thế mà, ăn được của dân là ăn, chẳng chê cái gì cả. Kinh nghiệm đã dạy người dân chúng cháu, khi có công có việc đồng tiền đi trước là đồng tiền khôn.

-         Thanh niên có được quan tâm chăm lo không?

-         Đâu cháu không biết, thanh niên nông dân quê cháu chỉ được dành cho mỗi hai ưu tiên thôi, một dành cho con trai là tự do đi làm nề làm mộc khắp nơi, một dành cho con gái là được chịu cảnh bị mất tích như cháu nói lúc nãy. Phải là con nhà khá giả, chạy nổi tiền từ chục triệu đến vài chục triệu trở lên thì mới hy vọng đi học nghề, đi xuất khẩu lao động. Cái đoạn cấm xe ba gác và cấm hàng rong sẽ còn làm cho nông dân chúng cháu tha hồ điêu đứng nữa…

-         … - Thạch không nói gì, thậm chí ông quên mất mình đang nói chuyện với người lái xe ôm, trong đầu niềm ray rứt lâu nay lại nổi dậy: …Chung quy là chuyện phát triển con người! Có cách gì giải quyết được tận gốc chuyện này?.. Những người nông dân của chúng ta, ôi quân chủ lực của cách mạng một thời… Họ còn phải khổ đến bao giờ!..

-         Chú ơi, chỉ cần chú về quê cháu sống một ngày thôi, chú sẽ thấy tình cảnh thực của nông dân bây giờ như thế nào.

-         … - Thạch vẫn đóng vai người điếc, trong lòng nghĩ: …Anh bạn ơi, hai mươi năm nay tôi chung sống với bà con, họ hàng của anh bạn rồi, tôi muốn nghe tự tai mình những nhận xét của chính anh cơ…

-         Chú có dám về sống thử ở nông thôn trọn vẹn lấy một ngày không chú? – người lái xe ôm nhích nhích bên vai có tay của ông Thạch đang vịn vào.

-         …Ờ ờ.., dám chứ. – Thạch gần như giật mình. – …Nhưng có gì đáng xem không?

-         Thôi, cháu không kể khổ với chú làm gì. Có lẽ chú đã quen đọc báo về những trang trại tiền triệu tiền tỷ rồi. Nhưng chú phải biết khối ông chủ mới này cũng chết đứng đấy chú ạ.

-         Cậu có phịa ra không đấy?

-         Ngày xưa ông Từ Hải chết đứng thế nào cháu không biết, chắc cũng chết đứng na ná như mấy ông chủ trang trại này thôi.

-         Cậu đang chuyện nọ rọ chuyện kia, tôi không hiểu. Nói rõ xem nào. –  Thạch lúc này cố tình khơi chuyện.

-         Thế này chú ạ, chuyện H5N1, tai xanh tai đỏ, lở mồm long móng… cháu không nói làm gì, rơi vào đâu thì cả làng chết tuốt, không phân biệt giầu nghèo. Còn bình thường khối ông chủ trang trại ở vùng cháu cũng tự dưng lăn đùng ra chết. Ý cháu muốn nói cái trang trại đổ lên đổ xuống mà chết…

-         Kinh tế trang trại không được khuyến khích à?

-         Chú hỏi chuyện to tát quá, cháu không biết. Vợ cháu đang làm cho một trang trại nuôi lợn ở xã bên, đi làm tiện lắm, đạp xe mất khoảng nửa giờ thôi. Bỗng dưng từ hơn năm nay vợ cháu mất việc! Cái số ông chủ nơi vợ cháu làm nó lận đận lắm, lúc thì đầu ra nếu không bị tư thương thì cũng bị công ty thu mua bắt chẹt, lúc thì thiếu con giống, lúc chết dở vì hạn điền. Ông chủ mấy năm nay xin mua thêm có 3 sào ruộng để có đất mở rộng trại nhưng không được. Quy mô trang trại ông ta hiện quá nhỏ nên thua lỗ so với công suất thiết bị ông ta đã đầu tư.

-         Rồi sao nữa?

-         Cháu nghĩ giờ này chắc ông ta chết đứng thật rồi, vì không chịu xuể  ngân hàng xiết nợ. Đấy là lý do vợ cháu bị xa thải… Thế mà chúng cháu đã nuôi mộng vợ cháu sẽ làm ở đấy cho đến khi hai con cháu học xong cấp ba.

-         Chỉ tính lo cho con học xong cấp ba thôi à?

-         Cấp ba lo còn không xong, làm sao tính chuyện dài hơn nữa chú? Cháu nghĩ thời buổi này chẳng có gì lâu dài được.

-         ??? – Thạch chợt nhớ lại chuyện cũ: - Nghe nói Quỳnh Phụ trước đây có chuyện nông dân nổi lên đánh cán bộ, có phải không?

-         Ôi, đấy là chuyện làng cháu. Mấy ông bị đánh đòn bây giờ lang bạt đi đâu mất rồi, không ở làng nữa. Vẫn chuyện tham nhũng ấy mà.

-         Bây giờ có khá hơn không.

-         Khá hơn nhiều chứ ạ.

-         Khá như thế nào?

-         Lớp cán bộ mới bây giờ khôn hơn, dân cũng khôn hơn, nhưng cán bộ khôn nhanh hơn dân chú ạ. Dân vẫn thiệt.

-         Lại có kiểu thi đua thế này à?

-         Bây giờ không có cái kiểu ăn bớt một ít xi-măng hay một ít gạch làm đường làng hay mương máng thủy lợi như trước nữa đâu. Kiểu nhậu này tép diu và lạc hậu rồi.

-         Lại còn thế nữa!

-         Chú biết không, bây giờ là ăn quy hoạch, ăn đất đai, liên kết với trên huyện, trên tỉnh, dân không biết đường nào mà lần… Dân chúng cháu bảo nhau: Bây giờ tài thật, ruộng đất cũng mọc chân chạy đi khỏi làng!

Thạch khựng người về câu nói này, mất một lúc mới nói được:

-         Cậu có đoán mò không?

-         Cháu thề với chú, làm xe ôm, cháu biết khối quan các tỉnh mua nhà ở Hà Nội cho con cháu ăn học, Thái Bình chúng cháu cũng góp mặt vài vị.

Thạch đập vào vai người lái xe ôm:

-         Này, sao cậu kể cho tôi nghe chuyện nào cũng buồn?

-         Chú làm nghề gì mà thông cảm được với nông dân như vậy?

-         Cậu coi tôi là loại người nào mà hỏi thế?

-         Chú dứt khoát không phải nông dân rồi, cháu dám đánh cuộc.

-         Vậy tôi là ai?

-         Cách hỏi han của chú thì sệt là cán bộ. Làm nghề xe ôm chúng cháu nhìn người tinh lắm. Nhưng trông cách chú đeo ba-lô và xách túi thạo như thế này, chắc chú thuộc loại tèng tèng thôi. Có đúng không chú? Lúc nãy chú còn nói chú nghèo hơn cháu mà.

-         Có lẽ đúng.

-         Cán bộ tèng tèng thì nghèo rớt là cái chắc, nếu không thì phải sống bằng đút lót.

-         … - ông Thạch bật cười, không trả lời ngay được. – Anh coi bộ mặt tôi có ai cần đút lót không.

-         Cháu cứ suy mọi chuyện ở làng cháu ra thì nói lý thế thôi, chú đừng giận. Chuyện ông chủ trang trại chưa hết đâu. – người lái xe ôm cứ ngồi yên không quay mặt lại, anh ta nói tiếp: - …Vợ cháu nói phần đất trang trại của ông ta là đi thuê lại của người khác, cũng sắp hết hạn sử dụng đất đến nơi rồi.

-         Nghĩa là…

-         Nghĩa là chết đứng là cái chắc!

-         Ông ta làm kinh tế mà sao không tính trước tính sau?

-         Cháu đố chú tính được đấy.

-         Ôi… Nhà nước của dân do dân vì dân!.. - Thạch bất giác kêu lên, trong bụng nghĩ thầm: Mỗi vùng nông thôn là một loại vấn đề khác nhau, làm thế nào bây giờ? Càng ngày càng tích tụ nhiều vấn đề mới… Trong khi đó có những kẻ cướp hàng trăm mẫu đất đai của nhà nước cứ như thò tay vào túi áo!..

Mùi săng ngày càng nồng nặc. Tiếng còi của những xe máy tìm đường lộn lại inh tai nhức óc. Thạch đờ đẫn, hơi buồn nôn, không rõ vì khói săng, hay vì những điều ông mắt thấy tai nghe suốt hai chục năm lang thang ngoài đời đang được anh xe ôm vô tư nện chan chát vào đầu mình. …Ôi bài học tổng kết của dân!?..

Thấy khách không nói gì, người lái xe ôm cũng lặng yên, thật ra anh ta còn muốn nói chuyện nữa để quên cái cảnh đứng chết dí một chỗ trên đường như thế này. Hơn nữa anh ta cũng cảm thấy khách là người dễ bắt chuyện. Sự kiên nhẫn của anh ta có hạn. Một lúc sau anh ta lại nhích nhích cái vai:

-         Chú ơi, có lẽ phải chờ ở đây đến tối mất. Chắc đầu đường Ngô Văn Thưởng có chuyện gì rồi?

-         Chuyện gì? – Thạch như bừng tỉnh.

-         Đấy là địa điểm thường có nhiều cuộc biểu tình ngồi của bà con nông dân lên khiếu kiện chuyện đất đai.

-         Thường kéo dài bao lâu?

-         Có đợt bà con nằm qua đêm la liệt hết vườn hoa trước trụ sở tiếp dân, đun nấu ngay trên vườn hoa.

-         Thường thường là người ở đâu?

-         Khó nói lắm chú ạ. Cứ nhìn vào khẩu hiệu trương lên, cháu thấy có lần là đoàn từ Sóc Trăng ra. Lần thì Vĩnh Yên. Lần thì là Thái Bình chính hiệu của chúng cháu…

-         …

-         Chú ơi, cháu quay ngược xe lên đường Lạc Long Quân rồi đi vòng lên đường Âu Cơ vậy. Hơn một giờ đồng hồ rồi mà không nhúc nhích được. Chú trả thêm tiền cho cháu nhé.

-         Đồng ý. Tôi cũng sắp chết ngạt rồi. – Thạch tụt xuống đất…

Người lái xe ôm lết lết tìm đường quay xe rồi nổ máy.

          Khi Thạch thò tay bấm chuông nhà ông Nghĩa, thành phố đã lên đèn. Lúc này mới thấm cái mệt cả một ngày đường ngồi cho xe lắc, rồi lại hàng giờ hít khói trên xe ôm… Hai vai Thạch chĩu xuống. Ông cố thở hít thật sâu trong khi đứng chờ…

Ngay sáng hôm sau ông Chính và ông Lê Hải đến ăn sáng ở nhà ông Nghĩa, để cùng nhau tiếp đón Thạch.

Bà Nguyệt đi tham quan động Phong Nha – Kẻ Bàng với gia đình Mai, người giúp việc cũng đi theo, nên ở nhà chỉ có bốn đàn ông tự loay hoay vào bếp với nhau. Thoạt đầu họ định kéo nhau đi ăn phở, vì đầu phố nhà ông Nghĩa có quán Phở 24 mới khai trương. Song ông Nghĩa muốn khoe tài pha cà-phê của mình, mọi người chấp nhận ông Nghĩa chiêu đãi mỳ ăn liền. Trong bếp có đủ giò lụa, hành tỏi và các gia vị khác, ngoài ra có bưởi, nho, cam…

          Bốn người tự khen nhau: Bữa ăn sáng không tồi.  Riêng Thạch khen thêm là quá sang!

          Mọi người đều chờ đợi với niềm tin chắc chắn sự gia nhập của Thạch vào ngôi nhà chung này. Nhóm PH đã chuẩn bị rất chu đáo, mặc dù lúc này Yến vắng mặt. Sau chuyến đi Thụy Điển và Phần Lan, Yến đến thẳng Giơ-ne-vơ, làm việc với Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO). Nhóm PH đang triển khai đầu mối liên hệ với những cơ quan của tổ chức này. Ngoài ra Yến muốn tranh thủ sự giúp đỡ của họ cho việc hình thành bộ môn Luật Thương mại quốc tế cho trường đại học tương lai của mình.

          Về thể thức, Thạch được mời ký một hợp đồng với chức danh làm cố vấn chính sách cho Ngân hàng thương mại cổ phần PH. Ông chính nói vui:

-  Cái chức danh cố vấn rất tiện, hợp thức cho ai cũng được!

-  Nếu vậy xin các anh ghi rõ trong hợp đồng là cố vấn giấy. – Thạch nhận lời.

Ngân hàng PH thuê một căn hộ riêng trong khu Ciputra cho Thạch và dành cho ông một xe riêng. Ông chính giải thích:

-         Cố vấn cho một ngân hàng có thương hiệu như PH nên mọi việc cũng phải rất PH, mong anh Thạch thông cảm.

-         Nhưng thưa các anh, tôi có biết gì đâu mà cố vấn cố veo ạ?

-         Thế thì chỉ còn một đường là phải tìm cách nhập vai thôi. Cố vấn giấy cũng phải nhập vai. – ông Nghĩa chẹn mọi khả năng thoái lui của Thạch.

-         Anh Thạch đừng lo, cháu Yến đã tính toán hết mọi việc rồi. Cái tay thương binh Nghĩa nói đúng đấy: Anh phải tìm cách nhập vai thật.

-         Thưa anh Chính, bằng cách nào ạ?

-         Anh có vốn mười mấy năm công tác ở nước ngoài trong vai tình báo chiến lược, sau lại đứng trên mặt trận phản gián ở trong nước, chắc chắn nhập vai nhanh thôi. – ông Chính không trả lời thẳng vào câu hỏi.

-         Anh vẫn chưa nói cho biết bằng cách nào ạ! – Thạch lo nhiều hơn là sốt ruột.

Ông Chính đứng dậy đưa cho Thạch một chiếc cặp Samsonite đen:

-         Tất cả nằm trong cặp này anh Thạch ạ. Bộ đồ nghề của doanh nhân giữ chức cố vấn đấy!

-         … - Thạch giơ hai tay đỡ lấy, ngắm nghía, chưa nói được gì.

-         Cháu Yến đề nghị anh dành thời giờ tìm hiểu quá trình hoạt động của ngân hàng PH, xem hồ sơ một số vụ án tranh chấp thương mại, một số vụ án tham nhũng có liên quan, một số báo cáo và tài liệu tham khảo khác… Tất cả do công ty Luật của nhóm PH chuẩn bị riêng cho anh để nghiên cứu. Ngoài ra ngân hàng PH đã bố trí một nhóm chuyên gia sẵn sàng giúp anh tìm hiểu bất kể vấn đề chuyên môn hay nghiệp vụ tiền tệ, ngân hàng, hay tài chính nào. Họ cũng sẵn sàng bình luận các chính sách kinh tế hiện tại của Nhà nước mà anh quan tâm. Cần đi tham quan thực tế bất cứ vấn đề gì, anh cứ nêu lên. Nhóm PH đề nghị anh dành hẳn ba tháng chỉ riêng cho việc tìm hiểu này, nếu thấy chưa đủ thì kéo dài thêm. Thiếu vấn đề gì cần tìm hiểu nữa, anh cứ nêu thêm. – ông Chính ngồi xuống.

Thạch vấn đứng yên như trời trồng giữa nhà. Chờ một lúc, ông chính lại đứng dậy, tay trao cho Thạch một cái túi khác:

-         Bây giờ đến tiết mục thứ hai: Đây là cái laptop. Yến dặn anh nên tìm cách sử dụng thành thạo cái này để đọc các thứ đựng trong cặp. Một nhân viên PH sẽ giúp anh việc này ngay ngày mai. Học những thứ này nhanh thôi.

-         Xin hỏi thật lòng. Các anh mướn một người không biết việc như tôi thế này để làm gì ạ? – Thạch vẫn đứng giữa nhà mà nói.

-         Không có chuyện mướn. – tướng Lê Hải dứt khoát như là ra lệnh: - …Từ giờ anh là thành viên trong đại gia đình PH chúng tôi! Nói đến mức ấy anh đã hiểu chưa?

-         Nói thế thì tôi hết đường chạy các anh ạ.

-         Có thế chứ! Hai ông anh tôi không nhầm. – ông Nghĩa vui ra mặt.

-         Thưa các anh, nói đơn giản là tôi có ba tháng tập sự mà không phải ăn lương tập sự, có phải không ạ?

-         Hiểu thế cũng được. – ông Chính trả lời.

-         Vậy xin các anh cho tôi tập sự suốt đời có được không ạ?

Mọi người đều cười về câu nói vui của ông Thạch.

-         Như vậy ổn không anh Thạch? – tướng Lê Hải hỏi lại một lần nữa.

-         Thưa anh, nhóm PH chuẩn bị cho tôi như thế là rất chu đáo ạ. Tôi nghĩ tôi bắt đầu bớt lo được một chút…

-         …

Câu chuyện thủ tục chỉ có vậy, nghĩa là chưa kịp uống xong tách cà-phê do ông Nghĩa thết đãi. Mọi người chuyển sang cuộc hội ngộ không hẹn mà nên. Khác với mọi khi, lần này có thêm Thạch.

Sự phân biệt chủ - khách biến mất rất nhanh. Thế sự quốc gia xoay vần chung quanh mấy tách cà-phê của bốn người đàn ông về vườn, trong đó chỉ có ông Chính có quyết định hưu đàng hoàng, 3 người còn lại đều thuộc loại thất sủng – hiểu theo nghĩa nào cũng được. Bị xếp vào diện nghỉ hưu bất đắc dỹ là thiếu tướng Lê Hải, với lý do danh nghĩa là cơ quan giải thể.  Bỏ nhiệm sở là đại tá Nghĩa: kháng lệnh của thủ trưởng, may vì là thương binh già nên được trên xí xóa không kết tội là đào ngũ, vẫn thu xếp cho hưởng đầy đủ chế độ hưu. Còn sỹ quan tình báo chiến lược Nguyễn Thạch thuộc diện bí, tự mình phải xin giải ngũ, do không chấp nhận cái “kết luận tất định” của thượng cấp về vụ án Phạm Trung Nghĩa. Quyết định hưu ghi Thạch là quân nhân nghỉ mất sức.., cho hưởng lương hưu theo chế độ như một ân huệ, vì tính từ ngày ký quyết định Thạch còn hàng chục năm nữa mới đến tuổi hưu. 

Lúc này là thời kỳ chuẩn bị cho Hội nghị Trung ương 7 khóa XI, trung tâm của chương trình nghị sự sẽ là vấn đề “tam nông”. Tivi đưa đoạn tin “…Tòa án nhân dân thị xã Gia Nghĩa đã tuyên phạt nông dân Lương Văn Quý trú tại phường Nghĩa Tân, thị xã Gia Nghĩa, 15 tháng tù cho hưởng án treo và 30 tháng thử thách, và nông dân Trần Quốc Thường, trú tại phường Nghĩa Thành, thị xã Gia Nghĩa, 9 tháng tù cho hưởng án treo và 18 tháng thử thách. Tội danh: làm nhục và xúc phạm danh dự người khác bằng các bài thơ và vè bêu xấu lãnh đạo thị xã Gia Nghĩa trong việc thu hồi đất đai của hai người này để “…xây công trình công cộng…”

-         Ôi công lý ở nước ta! Thưa các anh thế này là thế nào ạ? Vừa mới hôm qua tôi được cậu lái xe ôm lên lớp cho một trận về tình cảnh của nông dân hiện nay… – Thạch rên lên, tay chỉ vào cái tivi.

-         Kháng chiến nông dân là quân chủ lực. Hòa bình xây dựng đất nước  nông dân là quân chủ khổ. Còn cái “chủ” nào nữa thì quẳng nốt cho nông dân đi! – tướng Lê Hải chì chiết.

-         Bây giờ cho nông dân tam nông rồi còn gì nữa. Thôi, tắt TV các anh nhé. – Không chờ mọi người trả lời, cái ri-mốt trong tay ông Nghĩa kêu đánh tách, TV tắt ngấm.

-         Cả cái chuyện tam nông cũng không ổn các anh ạ. – ông Chính thêm vào. – Trung Quốc người ta nói tam nông, mình cũng nhai lại theo tam nông. Nhưng bây giờ người ta nói tứ nông rồi – nghĩa là thêm cái mục nông dân  vào thành thị kiếm sống. Rồi lúc nào đó mình cũng sẽ nói leo theo là tứ nông!? Trí tuệ Việt Nam chỉ có vậy sao?

-         Anh lái xe ôm hôm qua đã tổng kết hộ tôi hai mươi năm tôi lăn lộn trong nông thôn rồi các anh ạ, thực ra chỉ có một vấn đề thôi: Đó là giải quyết vấn đề nông dân như thế nào, để cho họ khỏi là quân chủ khổ trong thời kỳ gọi là công nghiệp hóa, đô thị hóa của nước ta.

-         Còn chuyện này mới nguy các anh ạ, Chính phủ một lúc vung tiền ra mua tám, chín tỷ đô-la làm dự trữ, thế là trong vòng chưa đầy hai quý đầu năm lạm phát nước mình vọt lên hai con số, giữa lúc kinh tế cả nước đang phát triển năng động. Chưa bao giờ nước ta có hiện tượng này các anh ạ, kể cả lạm phát phi mã thời kinh tế khủng hoảng trước đổi mới!

-         Nghĩa là chính phủ điều hành kinh tế theo kiểu đánh quả? – ông Chính hỏi.

-         Nhưng câu chuyện vẫn chưa đến hồi kết các anh ạ. – ông Nghĩa nói tiếp - …Bây giờ là sự đổ vỡ tan hoang của thị trường chứng khoán, bốc hơi mất khoảng già nửa hay là hai phần ba giá trị các anh ạ!.. Kéo theo hàng loạt doanh nghiệp vừa và nhỏ phá sản, bong bóng thị trường nhà đất nổ tung… Nước ta đang còn chưa biết xoay xở ra sao thì khủng hoảng kinh tế toàn cầu lại đẩy thế giới đi vào một thời kỳ khác mất rồi!

-         Thế là may chứ anh Nghĩa. Bao nhiêu tội lỗi tự mình gây nên, các vị lãnh đạo đổ hết cho khủng hoảng kinh tế thế giới là xong. Y hệt như cuộc khủng hoảng tài chính tiền tệ năm nào! – tướng về hưu Lê Hải bình luận.

-         Vâng, có chuyện ấy. – ông Nghĩa thừa nhận. 

-         …

Câu chuyện ngắc ngứ.

-         Vâng, nói gọn lại là thế này thôi các anh ạ: Quốc gia độc lập rồi, bây giờ tự do dân chủ là thước đo duy nhất sự trung thành của Đảng phục vụ dân tộc, phục vụ đất nước. Thước đo duy nhất, mong các anh nhớ cho, không nói khác được đâu. – ông Nghĩa nêu suy nghĩ của mình.

-         Đồng ý. Nhưng chỗ này Đảng quên thì sao? – ông Chính lý sự.

-         Không được quên, anh Chính ạ. – ông Nghĩa đáp ngay. - …Quên là nhảy lên làm vua đấy!

-         Thì Đảng bây giờ là vua rồi còn gì nữa? – ông Chính dồn em mình.

-         Nói thế oan cho Đảng quá. Chỉ cái nhân danh Đảng bây giờ là vua thôi, còn Đảng đích thực bị tóm làm tù binh từ lâu rồi!.. – ông Lê Hải phân bua.

-         Như vậy là chính anh Lê Hải thừa nhận Đảng không tồn tại nữa nhé!

-         Sự thật là Đảng bây giờ là tù binh, là công cụ của cái nhân danh Đảng mất rồi anh Chính ạ. – giọng tướng Lê Hải dầu rĩ.

-         Các anh ơi, nói đến cùng thì phải nói cả dân tộc và Đảng đang bị cái nhân danh Đảng tóm làm tù binh. – ông Nghĩa tiếp tục trình bầy suy nghĩ của mình. - …Tự do dân chủ không những chỉ là quyền của người dân, của dân tộc, mà còn là nguồn của cải vô tận làm nên giầu có văn minh, là nguồn sức mạnh giữ nước đấy!... Một đảng mà dân chủ thì có gì để phản đối!?. Song chuyện này là không thể các anh ạ. Trước kia thì vin vào hoàn cảnh thời chiến. Nhưng đã hơn ba thập kỷ nay trong hòa bình rồi… Đã một đảng là độc quyền, lạm quyền thỏa sức hoành hành và trở thành bản chất của hệ thống, không có cách gì dân chủ được đâu các anh ạ. Tha hóa chỉ là hệ quả, là nguyên nhân phái sinh thôi. Có tổ chức học tập tư tưởng và đạo đức Hồ Chí Minh như kinh thánh cũng không xoay chuyển được đâu. Tất cả chỉ là nguỵ trang.., hay là tự đánh lừa và lừa dân thôi.

-         Điều này thì rõ rồi Nghĩa ơi. Chúng ta đã có lần còn bàn về cả cái nguy cơ của cái đa nguyên hỗn loạn. Xóa cái một đảng này đi thì sợ cái đa nguyên nồi da xáo thịt ập tới ngay lập tức. Chẳng lẽ đành khoanh tay ngồi nhìn con tạo xoay vần hả Nghĩa? – ông Chính hỏi em mình.

-         Chẳng xóa thì trước sau cũng sụp đổ, cũng dẫn đến đa nguyên hỗn loạn. Trên thực tế, hiện nay nước ta đã ngày càng bước sâu vào con đường của đa nguyên hỗn loạn rồi!

-         Có nói bậy không Nghĩa? – ông Chính ngạc nhiên.

-         Sự thật là thế đấy, anh Chính ạ. Chỉ chưa có đủ can đảm nói toạc ra thôi. Sự tồn tại các nhóm lợi ích đầy quyền thế khác nhau, cạnh tranh lẫn nhau, đấu đá nhau chí tử… Như thế không là đa nguyên thì là cái gì? Song lại phải cùng đứng với nhau trong cái vỏ bọc là dưới sự lãnh đạo thống nhất của một đảng…

-         Sao không nói toẹt ra là cái đa nguyên hỗn loạn trong chế độ toàn trị một đảng hả anh Nghĩa? – tướng Lê Hải đặt vấn đề.

-         Vâng, sự thật là như thế anh Lê Hải ạ. Chuyện cung vua phủ chúa ngày xưa bây giờ diễn lại từ hàng chục năm nay rồi, nhưng rối rắm hơn xưa nhiều. Chưa biết thời nào bi hài hơn thời nào. – ông Nghĩa đáp lại.

-         Nghĩa và anh Lê Hải chưa bàn tới lối ra? – ông Chính hỏi.

-         Bàn nát nước rồi chứ anh Chính. Gái góa lo việc triều đình mà. – tướng Lê hải trả lời.

-         Vâng. Anh Hải và tôi bàn mãi với nhau rồi các anh ạ. – ông Nghĩa trình bầy: - …Đài Loan và Hàn Quốc đều thoát thai từ chế độ quân phiệt để đi tới hôm nay, bằng chuyển hóa hòa bình. Anh Hải và tôi cứ vặn vẹo nhau mãi chuyện thời hiện đại, là nước đi sau liệu nước ta có thể tạo ra một sự chuyển hóa hòa bình tương tự được không. Từ cái đa nguyên hỗn loạn đang tồn tại trong cái vỏ toàn trị sang cái đa nguyên của dân chủ và phát triển. Bắt đầu từ tuân thủ pháp luật… Ví dụ là như vậy... Còn nói về công viêc chuyển hoá hoà bình, lịch sử nước ta đã từng có Trần Thủ Độ các anh ạ. Đây là nhân vật khét tiếng hay là người anh hùng vỹ đại, tùy theo cách nhìn. Song ông ta đã một tay chuyển hóa đất nước từ thời đại nhà Lý lúc suy tàn bước vào thời đại nhà Trần hiển hách mà không cần đến chiến tranh xóa bỏ triều Lý, kế thừa những thành quả để phát triển tiếp. Lịch sử đã có lối ra như thế, tại sao hiện tại không có lối ra?

-         Nghĩa đang tìm đường cho một cuộc cách mạng dân chủ từ trên xuống có phải không? – ông Chính hỏi em mình.

-         Nói chính xác là như thế đấy các anh ạ. Con đường hòa bình duy nhất, xuất phát từ một yếu tố có thể nào đó của quyền lực! Bởi vì cải cách chính trị chỉ có thể xuất hiện theo con đường này. Còn kẻ bị cai trị chỉ có thứ quyền lực duy nhất bất khả kháng của tức nước vỡ bờ. Cuộc sống cũng chỉ mới sáng tạo được hai hình thức phát triển mà thôi: Hoặc là tiệm tiến trong cải cách, hoặc là để cho tức nước vỡ bờ xóa đi tất cả. – ông Nghĩa trả lời.

-         Nghĩa muốn đi tìm một Goóc-ba-chốp hay một Y-en-tsin Việt Nam? – ông Chính.

-         Đại loại là thế. Lịch sử thường có bước đi riêng của chính nó. Song tư duy thì phải bầy hết lên bàn để lựa chọn...

-         Khoảnh khắc của ngọn cờ, của anh hùng tạo thời thế có phải không? – tướng Lê hải hỏi.

-         Chẳng ai vẽ được đường đi cho lịch sử đâu, các anh ạ. Tôi chỉ khát khao tìm tòi con đường cải cách triệt để từ trên xuống, một bước đi cao hơn năm 1986, nhưng bây giờ phải nhằm vào cải cách hệ thống chính trị. Tôi cho đấy là chìa khoá giải quyết mọi vấn đề các anh ạ.  – ông Nghĩa trả lời.

-         Còn hơn cả diễn biến hòa bình? – tướng Lê Hải chen vào, gần như đang hỏi chính mình.

-         Các anh ạ, mấy năm nay tôi cứ đánh vật mãi với cái mô hình Hàn Quốc. Chung quy lại họ có được một nền giáo dục tốt, giữ được đạo đức xã hội, làm ăn cật lực, có được một thể chế chính trị dân chủ bảo đảm thực hiện những điều tốt. Bí quyết Hàn Quốc là bốn yếu tố rõ ràng như vậy, mà sao mấy chục năm nay nước ta lần mò mãi không ra!?

-         Nghĩa này, tôi hỏi chú, có bao giờ kẻ đi nô dịch người khác lại tìm được lối ra cho kẻ bị nô dịch không? – ông Chính hỏi em mình.

Ông Nghĩa chưa trả lời ngay được. Câu chuyện lại khựng lại. Thời gian được lấp chỗ trống bằng ấm chè mới nghi ngút rót xuống các tách trà. Ông Nghĩa đưa xong các tách trà mới về phía mọi người rồi mới chậm rãi:

-         Các anh ạ, để trả lời câu hỏi của anh Chính, tôi xin kể Nguyệt có cách tổng kết rất lạ lùng từ ba chục năm dạy văn sử của mình. Chính tôi cũng bị bất ngờ… - ông Nghĩa thưởng thức chén trà của mình rồi mới nói tiếp: - …Theo Nguyệt, gần hai thế kỷ nay câu chuyện đau lòng của nước ta luôn luôn là câu chuyện bơ vơ lạc lõng giữa dòng thời cuộc… Thời Gia Long – Tự Đức là bước lỡ nhịp thứ nhất, nước ta lạc vào con đường trở thành thuộc địa. Trong khi đó Nhật Bản từ thời Minh Trị mở đường cho mình đi vào một hướng khác hẳn. Theo Nguyệt, hồi ấy các triều vua đã trói buộc đất nước vào ý thức hệ của quá khứ. Thế giới quan của nhà Nguyễn chỉ là Khổng giáo và Nho giáo. Cái thế giới của Nhà Nguyễn cũng chỉ là Trung Hoa. Nhà Nguyễn tự làm suy yếu đất nước mình trước khi thực dân Pháp có thể ra tay đặt ách đô hộ…

-         Thím Nguyệt đáo để nhỉ. Nghĩa nói tiếp đi. – ông Chính thán phục em dâu mình.

-         Vâng. Theo Nguyệt, cái bơ vơ lần thứ hai của đất nước là mọi cơ hội Cách mạng Tháng Tám tạo ra được đã mau chóng bị chủ nghĩa thực dân cướp trắng. Sự hình thành hai phe cộng sản và đế quốc sau chiến tranh thế giới II đồng thời sớm chia cắt nước ta làm hai phần đối kháng nhau. Cùng một lúc nước ta chịu đựng ba bốn kiếp nạn nhân khác nhau của thời cuộc. Này nhé, quốc gia bị xâm lược, quốc gia bị chia cắt về hai bên chiến tuyến đối kháng nhau, quốc gia vừa bơ vơ vừa tự giằng xé mình, vừa bị bên ngoài giằng xé. Đât nước mắc kẹt trong sự phân ly giữa hai con đường không sao thoát ra được… Năm 1975 đất nước độc lập thống nhất, mở ra cơ hội hòa giải dân tộc để kết thúc bi kịch tay trái chém tay phải, đồng thời giải phóng đất nước ta khỏi sự giằng xé giữa các đối thủ lớn. Nhưng tự ta ta lại lựa chọn tiếp tục tham gia quyết liệt vào sự giằng xé lúc này là ba bốn phe… Với niềm tin như đinh đóng cột loài người tất yếu sẽ tiến lên chủ nghĩa xã hội!

-         Cái chết là ở chỗ này đấy Nghĩa ạ. – ông Chính đồng tình.

-         Vâng. Hệ quả là ta được nếm đủ các thứ đòn trời giáng. Từ Khmer đỏ đến chiến tranh biên giới phía Bắc, rồi mất đất mất đảo… Thế mà vẫn không tỉnh! Khi Liên Xô Đông Âu sụp đổ, Trung Quốc chưa hoàn hồn sau cách mạng văn hóa và vụ Thiên An Môn, một lần nữa cơ hội vô cùng lớn lại mở ra cho đất nước: Từ nay ta sẽ không phải “đi” với bên này chống bên kia nữa… Nhưng khốn thay cho đất nước, cơ hội này bị chính tay ta chủ động vứt bỏ, để nộp mạng và tự chui vào ống tay áo của Trung Quốc. Hội nghị Thành Đô là như thế, Nguyệt kết luận dứt khoát như vậy các anh ạ.

-         Chính bà giáo sử này cũng rất dứt khoát đấy. Dứt khoát hơn chúng ta nhiều các anh ạ. Xem ra chị Nguyệt rất đồng tình với cái thuyết năm – sáu cuộc chiến tranh trong một cuộc chiến tranh trong tổng kết của chúng ta, có phải thế không anh Nghĩa? – tướng Lê Hải thán phục.

-         Các anh đều biết tính Nguyệt rồi. – ông Nghĩa nói tiếp. - …Sau này chúng ta có thêm thông tin chính Nguyễn Văn Linh đã đề nghị Ceausescu và sau nữa là Gorbachov cứu phe xã hội chủ nghĩa giữa lúc bức tường Berlin sụp đổ. Có lẽ thực tế này đã đẩy nước ta ngã hẳn vào Trung Quốc, kẻ đã làm tất cả và đã đảo ngược hoàn toàn thế cờ của nước ta sau 30 Tháng Tư 75.

-         Chị Nguyệt có coi sự lựa chọn của ông Linh là nhằm cứu chủ nghĩa xã hội không, thưa anh Nghĩa? – Thạch hỏi.

-         Nguyệt nói trắng ra là chỉ lo mất chế độ, mất ghế thôi, Thạch ạ. Chẳng có lý tưởng cao siêu nào trong quyết định này đâu.  

-         Nghĩa là lo mất chế độ lớn hơn lo mất nước? – ông Chính hỏi.

-         Vâng ạ. Rõ ràng là thế, anh Chính ạ. – ông Nghĩa trả lời.

-         Không biết bao nhiêu lần chị Nguyệt đã nhắc nhở chúng ta cuộc chiến đấu gian khổ nhất của dân tộc ta để tự giải phóng chính mình vẫn đang ở phía trước. Chính anh Tám Việt cũng phải thừa nhận chị Nguyệt có lý… - tướng Lê Hải đồng tình. - ...Tình hình bây giờ còn tệ hơn nhiều. Giữ vững định hướng chỉ là cái lá nho thôi. Để ngụy trang chuyện tranh ghế, tranh nhà đất và kiếm đô-la!

-         Các anh ạ, nhiều lần Nguyệt hỏi thẳng tôi: Hay là Đảng bây giờ chỉ còn biết đến mình và phản bội lợi ích dân tộc rồi? Tàu lúc nó đấm, lúc nó đá, hết chuyện tầu lạ cướp ngư dân ta, cắt cáp.., lại đến chuyện thâm nhập người, thâm nhập tiền và hàng lậu.., thế mà ta vẫn cứ phải ngậm bồ hòn làm ngọt. Bán đất, bán rừng, bán biển… Bán bô-xít có khác gì bán Tây Nguyên? Nhưng lúc nào cũng tụng niệm 16 chữ và 4 tốt, trối tai không chịu được!.. Nguyệt còn hỏi tôi: Ngôn ngữ trong Đảng không tồn tại khái niệm chủ nghĩa thực dân mới Đại Hán có phải không? Nó đang chễm trệ ở nước ta rồi đấy!..

-         …

-         …

Gian phòng lại lặng đi. Thạch ngồi yên. Vốn là người trong “nghề”, mấy chục năm từ khi bật ra khỏi Thạch Thất Thạch càng đi Thạch càng hiểu những gì đang nói ra ở đây. Trong bụng, Thạch thừa nhận cái án người ta định buộc cho Phạm Trung Nghĩa quả thực có cái lý của nó. …Các anh ơi, các anh đáng đi Thạch Thất tuốt tuột luột cả với nhau rồi… Thế này thì còn trăm lần sợ hơn cả bạo loạn, lật đổ!.. Song Thạch vẫn ngồi im nghe tiếp.

-         Anh Lê Hải và Nghĩa tin là nước ta cần và sẽ có thể có được một Trần Thủ Độ hiện đại có phải không? – ông Chính nối lại câu chuyện, trong lòng vô cùng phân vân.

-         Thật ra đây vẫn chỉ là chuyện ngàn đời về quả trứng và con gà thôi các anh ạ. Cái gì trước, cái gì sau… Anh Nghĩa có nghĩ thế không? – tướng Lê Hải đáp lại.

-         Nghĩ mãi rồi tôi vẫn phải thừa nhận chẳng ai làm thầy bói cho lịch sử được đâu  các anh ạ! 70 năm Liên Xô tồn tại chắc ăn đến thế rồi, thế mà lịch sử vẫn ngoặt vào con đường của nó!.. …Bất ngờ đến mức toàn bộ hệ thống tình báo đồ sộ của Mỹ và phương Tây mù tịt. Không một phát súng nào được nghe thấy… Dường như chỉ trong nháy mắt!.. – ông Nghĩa trả lời.

-         Nghĩa là đành phải chờ đến lúc hoàn cảnh đủ chín muồi làm xuất hiện một Trần Thủ Độ mới để nắm lấy vận mệnh đất nước, có phải thế không anh Lê Hải?!.. – vẫn ông Chính.

-         Thời nào cũng thế, quãng giao thời này bao giờ cũng chứa đầy tai ương cho đất nước. Nếu không chịu khoanh tay ngồi yên thì chúng ta phải tìm cách góp phần vào chuyển hoá, vào tạo dựng ra hướng đi... – tướng Lê Hải trả lời, không đi thẳng vào câu hỏi.

-         Không được đâu các anh ạ. Thưa các anh, có mơ cũng không được ạ. – nghe đến đây Thạch bật lại như một phản sạ tự nhiên. - …Hoàn toàn không được! Nghề nghiệp giúp tôi hiểu chuyện này là hoàn toàn hoang tưởng ạ. Quyền lực không bao giờ chấp nhận. Không thể chấp nhận! Người xuất chúng như ông Nguyễn Cơ Thạch chỉ vì cứng đầu một chút với Trung Quốc nên đã bị hất đi. Ông Trần Xuân Bách được thừa nhận là thao lược, nhưng mới chỉ hé mồm nói vài từ về dân chủ đa nguyên, thế là thất sủng. Đảng viên bậc tiền bối Nguyễn Hộ đã từng xé thẻ đảng viên của mình đòi thực hiện dân chủ của dân, …chẳng những không ăn thua gì mà còn bị giam lỏng… Trước đó đã có Nguyễn Mạnh Tường, Trần Đức Thảo, Phan Khôi, cánh nhân văn giai phẩm… Danh sách này dài lắm các anh ạ. Vụ án Thạch Thất của anh Nghĩa còn sờ sờ ra đấy!.. Các tội như tham nhũng, hủ hóa có thể xí xóa được, thậm chí tội có thể rất nặng cũng có cách xí xóa nếu muốn… Tội để mất đất của lãnh thổ quốc gia cũng có thể bỏ qua được… Nhưng đụng đến chuyên chính của quyền lực thì một sợi tóc cũng không xong. Dân gian đã nói thẳng vào mặt tôi rồi các anh ạ:  Đa thê thì được, đa nguyên thì đừng!..

Câu chuyện đang căng thẳng, nghiêm trang là thế, mà mọi người vẫn phải cười phá lên.

-         Quả là thế. – ông Nghĩa tán thành ý kiến của Thạch. - …Vì thế chúng  tôi nát óc suy nghĩ về một phương án khả dĩ nhất. Các anh ạ, sự lãng mạn của tôi đi xa tới mức tưởng tượng ra là cả tập thể lãnh đạo Đảng hiện nay cùng nhau một lòng sắm chung vai ông Trần Thủ Độ! Được không?

-         Quyền lực không biết hướng thiện đâu…  - tướng Lê Hải vừa nói vừa lắc đầu - …Tôi hiểu ý anh Nghĩa là không có một lãnh tụ Trần Thủ Độ, thì cố tạo ra một Trần Thủ Độ tập thể vậy! Tôi cũng cho là quyền lực trong tay những người lãnh đạo hiện nay thừa sức cùng nhau sắm vai Trần Thủ Độ tập thể! Rồi chính cái ông Trần Thủ Độ tập thể này đứng ra làm công việc chuyển hóa đất nước như Trần Thủ Độ lịch sử đã làm cách đây hơn bẩy thế kỷ! Được thế có phải là đại phúc cho đất nước này không!.. Mười mấy ông trong Bộ Chính trị không sắm nổi một vai ông Trần Thủ Độ hay sao?..  …  … Nhưng hoang tưởng vẫn là hoang tưởng thôi… …Bây giờ tôi cũng thừa nhận không có khả năng này đâu các anh ạ.

-         …Và cái việc đầu tiên của Trần Thủ Độ tập thể này là sẽ thuê Phạm Trung Nghĩa cùng với Lê Hải soạn thảo Hịch Dân Chủ! Anh Lê Hải và Nghĩa đã mơ tiếp đến đoạn này chưa? – ông Chính châm chọc.

Đến đây tất cả cùng cười!

-         Đại loại có thể lãng mạn đến mức ấy các anh ạ. Người để thuê soạn Hịch chắc chắn không thiếu! Tha hồ mà chọn! – ông Nghĩa nói tiếp. – Nhưng… … Nhưng tập thể lãnh đạo này không đủ trí tuệ và càng không có cái tâm dám cùng nhau đứng ra làm một Trần Thủ Độ tập thể như thế đâu. Các anh đừng quá lo xa đến việc đi tìm người viết Hịch!

-         Nghĩa có dám coi sự bất cập này toát lên cái bản chất của Đảng hiện nay không? – ông Chính hỏi em mình.

-         Rất tiếc là không thể kết luận khác được anh Chính ạ. Trong khi đó, ảo tưởng mong mỏi một cuộc cách mạng dân chủ từ trên xuống như chúng ta đang bàn cũng chỉ là một lối suy nghĩ của kẻ ăn mày thôi! Kẻ ăn mày thảm hại!

-         Thế thì còn gì để nói nữa? – ông Chính thốt lên.

-         Còn nguyên mọi chuyện để nói chứ anh Chính! Và chính đấy là nỗi khổ của chúng ta. – giọng ông Nghĩa lắng hẳn xuống. - … Cái bất cập ấy đang ngày đêm nuôi dưỡng một đa nguyên hỗn loạn ở nước ta đấy anh Chính ạ.

-         Phải nói thêm là bọc kỹ trong cái kén chế độ toàn trị! – tướng Lê Hải bổ sung.

-         Chính xác! Các anh ạ, chẳng lẽ bây giờ tôi cũng phải bắt chước Phuxich kêu lên: “Hỡi quốc dân đồng bào, hãy cảnh giác với cái đa nguyên hỗn loạn của chế độ toàn trị!” Hồi còn sống, chú Học cũng lo nhất điều này anh Chính ạ. Vì thế chú thấy được mình đã bị lầm cay đắng! Em không nghĩ bây giờ chú được thảnh thơi yên nghỉ nơi chín suối!..

-         Nhưng mà Nghĩa ơi, Bush đã làm cả một cuộc chiến tranh khổng lồ để ấn vào tay Iraq một chế độ dân chủ trọn vẹn, nhưng quốc gia này có nhận đâu. Trong khi đó ở Tân Cương, Tây Tạng nhà cầm quyền Trung Quốc nửa thế kỷ nay tìm mọi cách xóa bỏ cái chất bản địa ở đấy mà không thành, kể cả những thủ đoạn đồng hóa!.. Vậy lý giải thế nào? – ông Chính đặt lại vấn đề.

-         Quả là thế, anh Chính ạ. – ông Nghĩa chấp nhận lý lẽ của anh mình. - …Nói như anh thì còn phải kể lể ra hàng loạt ví dụ khác nữa. Myanmar có nền cộng hòa được 40 năm, thế nhưng chỉ một cuộc đảo chính quân sự là xóa sổ hết cả, để mọc lên một chế độ quân phiệt Than Shwe... Bây giờ Honduras cũng đại thể như thế! Một cuộc đảo chính quân sự[3] là lại quẳng đất nước trở về vạch xuất phát. Trước đó nhiều thập kỷ đã có Pinochet ở Chilê. Thái Lan ngót nghét một thế kỷ nay tìm đường đi vào thể chế dân chủ cộng hòa, thế nhưng đảo chính lên đảo chính xuống, trung bình cứ hai hay ba năm một cuộc… Cho nên đến hôm nay Thái Lan vẫn chỉ là một nước đang phát triển, một nền dân chủ dang dở! Vân vân vân và vân vân… Trong khi đó như các anh thấy đấy, tại các nước công nghiệp phát triển, có một cuộc đảo chính nào không? Chính điều này các anh ạ khiến tôi phải tự hỏi: Cái gì tạo nên sự bền vững của thể chế dân chủ ở các quốc gia phát triển này? Đấy cũng là câu hỏi đáng đặt ra cho nước ta với tính cách là nước đi sau các anh ạ.

-         Anh Nghĩa đã có câu trả lời chưa ạ? – Thạch hỏi.

-         Chưa, Thạch ạ. Trước sau tôi mới chỉ nghĩ được là cội gốc của vấn đề là cái văn hóa, là cái phát triển cần phải có, để làm nền tảng cho cái dân chủ cần tạo ra! Cái dân chủ của trí tuệ, của tạo dựng thể chế… Tôi thừa nhận cái văn hóa là cái tiềm tàng cho cả hay và dở, cho cả xấu và tốt, tùy hoàn cảnh…  Như thế càng rõ cái phát triển mới là cái quyết định, cái có ảnh hưởng lâu bền… Cái phát triển, nói cụ thể hơn nữa là chỉ có dân trí và trí tuệ mới thay đổi được thực xã hội nước ta hiện nay và làm nên tất cả… Sâu thêm nữa tôi chưa nghĩ được. Tôi còn đi xa tới mức giả thiết lúc này có một sức mạnh siêu nhiên nào đó ấn vào tay nước ta một chính thể dân dủ đa nguyên, câu chuyện chắc gì đã hơn Myanmar thời Than Shwe hay Iraq hiện nay? Thậm chí có thể còn tệ hơn, vì quá khứ chiến tranh 3 thế hệ liên tiếp ở nước ta có nhiều hệ lụy khắc nghiệt lắm… Thù hận chống đối nhau trong lòng còn sâu sắc lắm. Cái lạc hậu của đất nước đã bị đẩy lùi được bao xa đâu? Lại thêm cái ngu dân và mù quáng được tạo ra mấy thập kỷ nay đắp vào nữa!..

-         Chốt lại, Nghĩa nhận định tình hình hiện nay như thế nào? – ông Chính lộ rõ vẻ sốt ruột.

-         Chưa nói đến các di sản khác của văn hóa, của lịch sử những thập kỷ chiến tranh, của nhiều thứ khác nữa.., anh Chính ạ, nước ta với trình độ phát triển như hiện nay có lẽ chưa sẵn sàng cho một chính thể dân chủ như thế!

-         Nghĩa là dân mình bị nô dịch như hiện nay là đích đáng, có phải chú nghĩ thế không? – ông Chính dồn em mình.

-         Đổ hết cho dân thì oan dân quá anh Chính ạ! – ông Nghĩa trả lời.

-         Nghĩa muốn lựa chọn con đường của phát triển? …Hay là chú đành nhẫn nhục theo kiểu …khác đi khác đến vậy? Nói thật đi! – ông Chính hỏi tiếp.

-         Khó nói quá anh Chính ạ. Chúng ta làm gì có quyền lựa chọn? – mặt ông Nghĩa dài ra. Thấy không ai nói gì, ông nói tiếp: - …Các nước tìm đường đi lên thường chỉ có hai đối thủ hay là hay trở lực phải chiến thắng thôi. Đấy là sự lạc hậu của chính mình và các thách thức từ bên ngoài. Riêng nước ta còn có thêm một đối thủ nữa, đó là sự nô dịch do chính mình tự xây dựng nên cho mình, xảy ra trong một bối cảnh lịch sử vô cùng éo le của đất nước… Đây mới là cái tai ương đích thực cho đất nước ta hôm nay các anh ạ!.. … … Anh Chính ơi, …chú Học nói đúng đấy… Cái giá phải trả cho độc lập thống nhất đất nước đắt quá!..

Phòng khách lại ắng lặng.

Ông Chính là người đầu tiên nối lại câu chuyện:

-         Thật không nói khác được Nghĩa ạ! Đúng là sự nô dịch do chính mình dựng lên cho mình thật!.. Lãnh đạo và cầm quyền thực chất đã tha hóa thành cai trị mất rồi các anh ạ. Song cái ngu dân được dung dưỡng lâu nay mới là cái chất liệu cuối cùng chế biến mối quan hệ giữa cai trị và bị cai trị này thành sự nô dịch! Người ta đang thực hiện ngu dân ngày càng táo tợn. Đến mức nói dối gần như vừa là phương tiện, vừa là lẽ sống của quyền lực! Còn kẻ bị cai trị muốn sống sót cũng phải nói dối!.. Chế độ chính trị này đang làm thui chột cả dân tộc để duy trì trạng thái nô dịch nó đặt ra. Không thể nói khác được!..

-         Ôi, chẳng lẽ cái giá phải trả cho độc lập thống nhất đất nước đắt đến thế hả các anh ơi?!.. – đến lượt Thạch rên lên.

-         Anh Nghĩa và tôi bàn nát với nhau rồi… Thậm chí chúng tôi cật vấn nhau có phải những người như chúng ta ngồi đây cũng đáng xếp vào loại ngu trung không, nghĩa là cũng là một thứ sản phẩm của ngu dân như chúng ta đang nói tới! Ngu trung ở chỗ chúng ta chưa dám đoạn tuyệt hẳn với quá khứ của chính chúng ta. Có phải như thế không? Cái nhùng nhằng này cũng góp phần công lao của nó trong việc tạo dựng nên cái nô dịch của hôm nay chứ! Chưa nói đến những đảng viên thành tâm ngu trung các anh ạ. Số này không thể nói là ít đâu. Ngay trong chi bộ hưu của tôi hơn chục đảng viên cũng đã có tới bảy tám lão đồng chí gắn bó sống chết với chế độ, với quá khứ. Đã thế, trong cả nước phường giá áo túi cơm đông như quân Nguyên!..

-         Ối trời đất ơi!.. Tất cả các anh ngồi đây đáng bỏ tù hết! Các luận điệu của địch cũng không tệ hại bằng! – Thạch phải kêu lên – vì mức độ nghiêm trọng của vấn đề, vì sợ tai họa mới sẽ giáng tới.

-         …

-         …

Gian nhà gần như nghẹt thở. 

-         Chẳng lẽ dân ta chưa sẵn sàng cho một nền dân chủ như thế?!.. Trời đất ơi, liệu chúng ta có vu oan cho dân tộc mình không hả anh Nghĩa?  – trong thâm tâm ông Lê Hải sợ các suy nghĩ chung quanh cái bàn này đang đi quá xa vào bế tắc.

-         …

-         …

Ông Nghĩa đi pha một đợt cà-phê mới, vừa làm vừa nói:

-         Đành là không thể trách dân được, các anh ạ… Nhưng sự yếu hèn của dân mình thì hình như đang gia tăng!?.. Có phải thế không?

-         Nghĩa là sự trà đạp ngày càng khủng khiếp? Hay là dân mình vẫn chưa bị trà đạp tới mức? Nói gì mà luẩn quẩn nước đôi thế hả Nghĩa? – ông Chính vặn lại.

-         Có lẽ nhân dân ta đang ở trong cái vòng luẩn quẩn này thật đấy anh Chính ạ. – ông Nghĩa trả lời. - …Anh xem, có nhân dân nước nào hy sinh chiến đấu kiên cường cho độc lập thống nhất đất nước như ở Việt Nam ta không? Thế nhưng đến hôm nay vẫn đành chịu nép một bề thế này! Ý thức của dân về tự do dân chủ ở ta hình như không bằng Thái Lan, Phi-lip-pin… Càng không thể so được với nhân dân tại các nước như Hàn Quốc, Nhật…

-         Tôi cũng nghĩ như anh Nghĩa đấy. – tướng Lê Hải chia sẻ. - …Có lúc tôi còn lẩm cẩm cho rằng mọi chuyện đến nông nỗi này là do dân mình hiền quá nên cam chịu!.. Nhưng nghĩ cho kỹ, thật ra trăm tội chỉ tại cái chính sách ngu dân hiện nay thâm hiểm quá, quyền lực có quá nhiều phương tiễn để kìm kẹp và trấn áp. Lịch sử éo le của đất nước cũng đang được quyền lực khai thác tối đa cho mục đích nô dịch này. Tất cả làm nên đất nước yếu hèn hôm nay các anh ạ.

…

Mọi người dừng lại nhấm nháp tách chè, phần nào do câu chuyện ngày càng bế tắc. Ông Chính đi đi lại lại một lúc cho đỡ mỏi, gần như đang nói với chính mình:

-         … Đúng là như vậy. … …Tôi thừa nhận, sự nô dịch hôm nay còn đáng sợ hơn thời thực dân Pháp rất nhiều, thâm hiểm hơn rất nhiều… Tôi có thể kể ra hàng trăm việc để so sánh…  Nghĩa và anh Lê Hải có dám đi xa tới mức coi tha hóa và tham nhũng là cái gốc của mọi vấn đề không? – ông Chính hỏi.

-         Em chưa đi đến cùng được. Nhưng theo em, chắc chắn kẻ thù số một hiện nay của dân tộc, của đất nước là tham nhũng anh Chính ạ. – ông Nghĩa trả lời. - …Tham nhũng cần được hiểu một cách trọn vẹn của khái niệm này... Tham nhũng của cải mới chỉ là cái tội ác xếp chót. Tham nhũng lẽ phải, tham nhũng quyền lực, tham nhũng quyền tự do của dân, tham nhũng cơ hội của đất nước… Đấy mới là những tội ác tham nhũng rùng rợn nhất. Chống tham nhũng phải bắt đầu từ sửa các lỗi của chế độ, của hệ thống. Chỉ lăm lăm chống tham nhũng như đang làm thực ra là chỉ chữa đằng ngọn, với mục đích đánh nhau là chính! – ông Nghĩa sôi nổi.

-         Kẻ thù gì của dân tộc mà lại trừu tượng thế hả Nghĩa? Định dựng lên kẻ thù gió, để rồi đấm gió, có phải không?

-         Đừng quy kết em như thế, anh Chính. Tham nhũng đã chiếm mất Đảng của chúng ta và bây giờ đang kìm kẹp dân tộc ta. Tham nhũng với tính cách như vậy đang ngày đêm tìm cách khoác lên cổ dân tộc ta một ách nô lệ mới… Tham nhũng như thế, đâu có phải là một kẻ thù trừu tượng?.. Nghĩ lại thấy tiếc nhiều điều lắm các anh ạ, hôm nay xin trình làng để các anh tham khảo.

          Mọi người nhìn nhau ngỡ ngàng.

-         Trời đất, một định nghĩa mới về tham nhũng hả anh Nghĩa? – Thạch kêu lên.

-         Đấy là cách định nghĩa thể chế của chúng ta hay sao hả Nghĩa? – ông chính hỏi.

-         Như thế là suy nghĩ của em và của anh gặp nhau rồi đấy. Nghe em trình làng, em hy vọng sẽ rõ.

-         Nhưng mà Phạm Trung Nghĩa trình làng, hay là cái chân gỗ của Phạm Trung Nghĩa trình làng? – ông Lê Hải hỏi, nhìn thẳng vào ông Nghĩa.

-          Khổ qua anh Hải ơi, đừng bao giờ coi tôi là hạng người bất mãn! Như thế oan lắm!.. – ông Nghĩa rên lên. - …Có phải lúc nào tôi cũng xấu như anh nghĩ đâu. Tôi muốn trình làng những điều tôi đã nghiền ngẫm và kết luận.

-         Thế thì nghe, của cái chân gỗ thì không nghe! Giao hẹn trước. – Lê Hải dứt khoát.

-         Vâng, thưa các anh, chữ “nếu” không tồn tại trong lịch sử, nhưng có thể cho chúng ta bài học. – ông Nghĩa đắn đo.

-         Nói toạc ra đi! – tướng Lê Hải sốt ruột.

-         Già cóc đế rồi mà vẫn chưa hết cái máu xồn xồn, hả anh Lê Hải?! – ông Chính nói vui.

-         Xồn xồn mặc kệ tôi, anh Nghĩa nói đi.

-         Vâng, thưa các anh, nếu sau 30 Tháng Tư Đảng ta giương cao ngọn cờ dân tộc và dân chủ, lấy dân tộc và dân chủ làm đích, câu chuyện sẽ ra sao?

-         Có nghĩ quẩn không đấy anh Nghĩa? – tướng Lê Hải vặn lại.

-         Không, anh Hải ạ. Xem xét thật khách quan, Ba mươi Tháng Tư là cơ hội tốt nhất và duy nhất để người chiến thắng giương cao ngọn cờ dân tộc dân chủ, hoàn thành nốt việc thống nhất dân tộc sau khi đã thống nhất đất nước. Ngoài ra không ai khác có thể làm được việc phải làm này cho đất nước!

-         Không một ai khác? – ông Chính hỏi.

-         Vâng. Còn hơn thế! Đấy là nghĩa vụ hàng đầu, là cơ hội duy nhất và lý tưởng nhất để người chiến thắng thực hiện sự nghiệp giải phóng dân tộc, đánh dấu mở ra thời kỳ DÂN TỘC VIỆT NAM TỰ DO!.. Làm được như thế, quá khứ đau thương sẽ được khép lại vĩnh viễn!  – ông Nghĩa cả quyết.

-         Trời đất ơi, thế thì Đảng này là ông tiên, ông thánh, chứ không phải là người! Trong con mắt chúng ta hồi ấy chính thể Sài Gòn là ngụy quân, ngụy quyền, là phản động, là đối kháng! Sao lại nói đến chuyện thống nhất dân tộc được hả cái lão Nghĩa điên này!? – tướng Lê Hải bật lại ngay

-         Quả là thế. – ông Nghĩa thừa nhận. - …Nhưng tự khoác vào mình danh hiệu đội ngũ tiền phong của giai cấp, của dân tộc là để làm gì hả anh Lê Hải?

-         … - tướng Lê Hải ngần ngừ một lúc: - …Ừ, ừ… Vặn vẹo như thế thì chịu!

-         Khi dân tộc bị chia đôi, thì nửa kia chẳng lẽ không còn là của dân tộc mình nữa hay sao hả anh Hải? – ông Nghĩa cảm thấy tướng Lê Hải vẫn chưa thực tâm phục khẩu phục.

-         Giở lý ra như vậy thì chịu rồi. Nói tiếp đi! – tướng Lê Hải giục.

-         Là người chiến thắng, Đảng ta là người thích hợp nhất về mọi mặt và đồng thời là người duy nhất có khả năng để hồi ấy làm nhiệm vụ phải làm này, các anh ạ. Ôi, nếu được như thế đất nước chắc sẽ đi sang một ngả khác… Xin nhấn mạnh, đó còn là nghĩa vụ thiêng liêng duy nhất của người chiến thắng! Chiến đấu vì dân vì nước thì phải như thế! Chính nghĩa hay phi nghĩa của toàn bộ sự nghiệp cách mạng của Đảng do điểm mấu chốt này định đoạt: Chiến đấu để đưa dân tộc trở thành người tự do? Hay là chiến đấu để nhảy lên làm vua? Từ Ba mươi Tháng Tư trở đi không còn đất cho bất kỳ sự lừa dối nào, dù nó mang tên chủ nghĩa gì... Nói hết nhẽ thì phải nói như thế các anh ạ!.. - đến đây ông Nghĩa tự rơi vào các suy tư của mình.

Điểm mấu chốt được ông Nghĩa nêu ra bất ngờ quá. Mọi người bị hút ngay vào suy nghĩ này. Câu chuyện bị gián đoạn.

          Ông Chính băn khoăn:

-         Đặt vấn đề như thế có phi lịch sử không Nghĩa? Làm sao có thể đòi hỏi một cái đảng mác-xít của đấu tranh giai cấp đưa dân tộc trở thành dân tộc tự do?

-         Em biết. Nhưng sự thật hiển nhiên là như vậy. Lịch sử là người thầy, luôn luôn là người thầy. Lịch sử không làm lại được, nhưng bài học thì phải rút ra. 

Ông Chính giục em mình:

-         Nói thế thì được. Cứ tạm cất nuối tiếc sang một bên đi. Nói tiếp đi! …Vậy là đến bây giờ vẫn chưa hoàn thành nhiệm vụ thống nhất và giải phóng dân tộc?

-         Một trăm phần trăm là chưa, anh Chính ạ.

-         Trời đất ơi anh Nghĩa! Nếu tôi là thủ trưởng trại biệt giam Thạch Thất, thì bây giờ có lẽ chính tôi sẽ tự mình mang còng số 8 đi bắt anh về! Trời ạ, họ kết án anh hồi đó không oan! – Thạch kêu lên, nhưng vẫn gật đầu đồng tình.

-         Một trăm phần trăm chưa xong nhiệm vụ THỐNG NHẤT DÂN TỘC. Một trăm phần trăm chưa thực hiện được nhiệm vụ DÂN TỘC VIỆT NAM TỰ DO, các anh ạ… Dù đã ngót nghét bốn chục năm trôi qua rồi! – ông Nghĩa cả quyết. - … Trước hết cái thống nhất dân tộc mà chúng ta đang hình dung, đang thực thi nói đúng ra chỉ là sự khuất phục nhau thôi: Người thắng khuất phục kẻ thua. Bây giờ lại còn thêm cái chuyện kẻ cầm quyền khuất phục người bị cai trị! Vì thế cho đến hôm nay vẫn chưa có hòa hợp dân tộc, chưa có cả dân tộc tự do. Dù là bên này hay bên kia, ba bốn thế hệ Việt Nam hy sinh xương máu ròng rã gần một thế kỷ nay để làm nên bài học này đấy, các anh ạ… - ông Nghĩa như chìm vào các suy nghĩ lâu nay của mình, giọng ông gần như van vỉ: - …Quả thực có những đêm tôi muốn vùng dậy đứng ra giữa trời kêu to lên với mọi người: Bây giờ và ngàn đời sau này, nếu muốn làm dân tộc Việt Nam tự do, xin cả dân tộc ta đừng bao giờ quên bài học xương máu này về ý thức hệ và quốc gia bị giằng xé!.. 

-         Thừa nhận cái điểm mấu chốt anh nghĩa nêu lên, các anh phải thừa nhận tiếp đã gần bốn thập kỷ nay rồi Đảng không thực hiện được nó hay không muốn thực hiện nó, thậm chí đã nhẩy lên làm vua! Nghĩa là gần bốn thập kỷ nay rồi Đảng không còn hay không có cái chính danh là đảng lãnh đạo nữa. Nếu đem Hiến pháp hiện hành ra chẻ từng chữ, còn phải nói Đảng đã trở thành người thoán quyền! Các anh có dám nhìn nhận vấn đề như vậy không? – đến lượt quả bom Lê Hải lại phát nổ.

-         Đúng! Đúng! Một usurper! Không thể nói khác! – ông Chính bật luôn.

-         …

-         …

-         Chấp nhận cách suy nghĩ dứt khoát của Nguyệt, các anh phải chấp nhận ý kiến anh Lê Hải, các anh ạ. Không thể giải thích khác được… – ông Nghĩa lên tiếng. - …Đảng nắm tất cả và tự cho mình quyền là nhà nước, lập ra cái nhà nước danh nghĩa có tên là của dân do dân vì dân, chỉ để phục vụ cái nhà nước thực chất là Đảng. Đây chính là “Điều 4” không mặc quần áo, với mục đích cố tạo ra cho Đảng cái chính danh.

-         Chúng ta hôm nay toàn húc đầu vào đá, có phải thế không Nghĩa? – ông Chính.

-         Vâng ạ. Vì sự thật của đất nước mà nhân dân ta đang phải đối mặt là các núi đá anh ạ, được mọi điều ngụy biện trang trí và che giấu.

-         Trời đất! Làm gì cho những núi đá này biết nói?!.. – ông Chính rên rỉ.

-         Thế còn trên những phương diện khác? – Lê Hải thúc giục.

-         Vâng, xin cứ từ từ anh Lê Hải. – ông Nghĩa nói tiếp: - …Câu chuyện lớn thứ hai là chưa có dân chủ cho sự lựa chọn thống nhất của dân tộc về con đường phát triển của đất nước, nên mọi vấn đề của tương lai đất nước hoàn toàn do Đảng định đoạt các anh ạ!.. Đảng một mực khăng khăng độc lập dân tộc gắn với chủ nghĩa xã hội. Rồi cứ thế thẳng tay ốp vào cho dân cho nước.

-         Đảng đâu có ốp! – ông Lê Hải bật luôn: - …Đảng nói đấy là sự lựa chọn của dân tộc.

-         Nói dối như thê còn tệ hơn ốp, anh Lê Hải ạ. – ông Nghĩa đáp lại: - …Mặc dù đến hôm nay Đảng ta vẫn chưa hình dung được cụ thể chủ nghĩa xã hội là cái quái gì.., ngoài cái ý thức hệ được coi như kinh thánh… Phe xã hội chủ nghĩa đã đổ từ đời tám oánh nào rồi, nhưng kinh thánh này vẫn mãi mãi bất khả xâm phạm!

-         Phải nói là kinh giả chứ! – tướng Lê Hải chêm vào.

-         Vâng. Kiên trì định hướng xã hội chủ nghĩa thực chất chỉ là kiên trì quyền lực bất khả xâm phạm của Đảng. Tầm nhìn cho suốt thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội được xác định là hàng trăm năm! Nghĩa là cho sự tồn tại của chế độ này hàng trăm năm...

-         Cắt lưỡi ngay! Nhưng cho phép nói hết trước khi cắt! – Lê Hải bình vào.

-         Vâng, đổ lên đổ xuống đến mức phải đổi mới, song được vài chục năm bây giờ lại ngựa quen đường cũ các anh ạ.

-         Làm sao trở lại được thời bao cấp mà bảo là ngựa quen đường cũ hả anh Nghĩa? – Thạch hỏi.

-         Đường cũ đây là độc tài, là đảng trị.., hình thành từ những năm tháng cướp chính quyền và chiến tranh… Là những cái đại loại như vậy trong những năm hòa bình… Là những bước phát triển mới nhất của tham nhũng và toàn trị cố hữu trong chế độ chính trị một đảng, Thạch ạ.  

-         Anh Nghĩa ạ, quyền lực nào mà không cần chính danh? Quyền lực tự chiếm lấy, lại càng phải cố tạo ra cái chính danh làm bùa hộ thân. Nhưng tại sao nó tồn tại được lâu thế trong thời đại ngày nay? Chúng ta lại rơi vào câu hỏi cũ lúc nãy: Trăm sự chẳng qua bởi nhân dân ta giác ngộ về tự do còn thấp quá! Bẩy chục năm qua kiên cường chịu đựng bốn cuộc chiến tranh mà tinh thần tự do vẫn còn thấp quá!.. Anh Nghĩa có nghĩ thế không ạ? – Thạch nêu băn khoăn của mình.

-         Nói thế nào Thạch nhỉ… - ông Nghĩa lựa lời. - …Trong bốn cuộc chiến tranh nước ta phải trải qua, ai cầm súng mà không khao khát tự do? Ai cầm súng mà không khao khát hạnh phúc, cho mình, cho đất nước… Chắc chắn mọi người, kể từ những người cống hiến trọn đời mình cho cách mạng từ những ngày đầu tiên, cho đến những người biết suy nghĩ thuộc các thế hệ tiếp theo sau này – trong đó có chúng ta, đều không thể thừa nhận tình trạng thể chế kinh tế, chính trị, xã hội của nước ta hôm nay là mục tiêu cách mạng mà mọi người hồi ấy hằng theo đuổi, là sự lựa chọn của họ. Có phải thế không các anh? – ông Nghĩa trình bầy.

-         …

-         …

Ông Chính xen vào khoảng trống chờ đợi:

-         Thực lòng tôi không biết nên nói thế nào. Đương nhiên suy nghĩ của tôi không thể là suy nghĩ của mọi người, vì tôi thuộc một tầng lớp người nhất định… Nhưng không hiếm lúc trong thâm tâm tôi đã phải thú nhận: Cái nhục của nô dịch trong quốc gia độc lập hôm nay khó nuốt hơn nhiều lần so với cái nhục thời thuộc địa Pháp… Nhất là có mồm mà không được nói!..  – ông Chính gần như nói giữa trời.

-         Các anh ạ,.. – giọng ông Nghĩa thấp hẳn xuống khi nghe ông Chính gợi lại quá khứ: - …Ngay sau 30 Tháng Tư, trong buổi tranh luận với em Lễ tôi tại trại cải tạo về con đường phát triển của đất nước, Lễ đay nghiến tôi về cái tội tôi bị lừa suốt đời mà vẫn chưa ngộ ra! Lễ nói đi nói lại “…Đất nước đã thắng cuộc chiến tranh này, nhưng anh chưa thắng được em!” …Hồi ấy thoạt đầu tôi cho suy nghĩ của Lễ là phản động.., đã làm đến đại tá của quân đội Sài Gòn thì ắt càng phản động! Sau tôi nghĩ rằng đó là nhân sinh quan của Lễ …Nhưng hôm nay… - ông Nghĩa phải hít vào ngực một hơi dài như để nén xuống sự chua sót của mình rồi mới nói tiếp được: - …Vâng, hôm nay phải thừa nhận những hy sinh và mất mát của cả đất nước này đang bị phản bội… Sự nghiệp cách mạng cứu nước chúng ta theo đuổi là trong sáng, nhưng ngày nay sự nghiệp này đang bị phản bội.

-         Nói như thế có nghĩa cho đến hôm nay anh Nghĩa vẫn chưa chấp nhận sự quy kết của anh Lễ hồi ấy, có phải thế không anh Nghĩa? – Thạch muốn đi sâu hơn nữa.

-         Thạch ạ, Lễ nhìn sự vật theo một nhân sinh quan khác hẳn chúng ta. Lễ đã thừa nhận chiến thắng của cách mạng, nên đã tự giao nộp mình để vào trại cải tạo. Nhưng Lễ không thừa nhận con đường ta lựa chọn. Nói theo ngôn ngữ địch – ta của chúng mình, thì đấy là tư duy chống cộng của Lễ.  Nhưng nói về con đường, thì phải thừa nhận Lễ đã lựa chọn một thế giới quan của những người bác bỏ chủ nghĩa cộng sản mà chúng ta hằng theo đuổi. Vào nằm trong trại cải tạo rồi mà Lễ vẫn dứt khoát không thừa nhận con đường chúng ta đã lựa chọn.

-         Nói thế thì anh không có quyền coi con đường anh Lễ lựa chọn là phản động! Anh có dám sòng phẳng đến cùng như thế không ạ? Anh Lễ suy nghĩ về đất nước theo tư duy của anh ấy.  – Thạch hỏi.

Gian phòng lại chết lặng, lần này là vì sức nặng của câu hỏi Thạch đặt ra. Mãi, ông Nghĩa mới nói tiếp được:

-         Đúng vậy, Thạch ạ. Chiến tranh giải phóng đất nước và bi kịch chia rẽ dân tộc trong việc lựa chọn con đường phát triển đã bị thời thế oái oăm  nhào trộn vào nhau làm một có chết người ta không chứ?!.. Với hồi kết là đất nước ta, dân tộc ta hôm nay đang phải gánh chịu một bi kịch lớn hơn! Xin các anh nhớ cho: Nếu nghĩ chỉ riêng mình mới biết yêu nước, sẽ có nghĩa coi những người khác là lạc hậu, thậm chí là phản động. Độc quyền yêu nước đồng nghĩa với độc quyền coi quốc gia là của riêng mình. Vì có cái độc quyền yêu nước như vậy, nên tôi đã trở thành thượng khách trong trại giam Thạch Thất của Thạch năm nào đấy, Thạch ạ! Nói chi đến những đồng bào ruột thịt của chúng ta đứng bên kia chiến tuyến! Độc quyền yêu nước và tiếm quyền về bản chất thật ra chỉ là môt căn bệnh mang hai tên gọi khác nhau mà thôi. Còn đâu là chân lý, là đúng, là sai.., thì cứ phải chiếu vào cái điểm mấu chốt chúng ta đã đụng vào lúc nãy.

-         Ôi Nghĩa! Tên đại phản động chính cống! Còn ai lên án chủ nghĩa cộng sản quyết liệt như mi nữa không! – tướng Lê Hải ngửa cổ kêu lên giữa nhà. Ông muốn diễn đạt những khía cạnh sắc buốt và khó chấp nhận đối với không ít người trong hệ thống chính trị của đất nước hôm nay.

Mọi người bàng hoàng, mở to mắt chằm chằm nhìn ông. Tất cả đều cấm khẩu. Sự giằng xé bên trong của chính mình khiến mỗi người lúc này không ai để ý đến ai chung quanh. Tướng Lê Hải cầm ly nước trắng lên uống một ngụm lớn như để giải tỏa cho bản thân. Sau đó, đứng giữa nhà, vẫn cái giọng oang oang quyết liệt, gần như ông đang nói cho chính mình:

-         Nhưng không thể khác được! Hoàn toàn không thể khác được! Năm hay sáu cuộc chiến tranh trong một cuộc chiến tranh kết cục là như thế này đây! Trời đất ơi, năm hay sáu cuộc chiến tranh dẫn tới hôm nay!.. … …  – đến đây ông Lê Hải mới trở lại với mọi người: - Anh Nghĩa ạ, báo cáo tổng kết của chúng ta năm xưa đã đụng chạm tới bi kịch này, nhưng có lẽ hôm nay, sau mấy chục năm, tất cả chúng ta ngồi đây mới thấy rõ được tầm vóc những điều xé ruột xé gan của nó… Ôi, các anh có nghĩ như vậy không? Tôi xin kính cẩn chịu thua cụ Phạm Trung Học và má Sáu Nhơn!.. – đến đây giọng ông Lê Hải lạc hẳn đi…

-         Vâng. Nói cho đầy đủ, sau Ba mươi Tháng Tư cơ hội lớn nhất cho thống nhất dân tộc đã bị đánh mất. Nói nghiêm khắc là bị tha hóa cướp mất. Tôi nhớ mãi câu nói đầu tiên của Tổng bí thư Lê Duẩn khi đặt chân xuống Sài Gòn giải phóng: “Chiến thắng này là của toàn dân tộc!” – ông Nghĩa lên tiếng đầu tiên.  - … Ôi, nếu suy nghĩ này dẫn dắt mọi công việc thời hậu chiến!.. Cho nên phải nói: Mọi hy sinh đã bị phản bội, đã bị cướp mất, và bây giờ là cả nước đang bị lừa nữa! Thủ phạm là sự tha hóa của quyền lực, là nấc thang phát triển mới của tham nhũng. Tất cả dưới sự tác yêu tác quái của ý thức hệ các anh ạ.

-         Nghiêm khắc thì phải nói hồi ấy chúng ta đã quá lý tưởng hóa chiến thắng và mất cảnh giác với tha hóa! Nói cho hết nhẽ, chúng ta cũng là can phạm các anh ạ. Cho nên mới có cách nhìn như thế của chúng ta về Lễ... – ông Chính chia sẻ: - …Cách mạng giành được thắng lợi rồi, bây giờ người cầm quyền trở nên yêu mình hơn yêu nước!  Trăm tội do đấy mà  ra! Sao chuyện của ta bây giờ lại giống cái chuyện hậu cách mạng Pháp 1789 quá đi mất! Chẳng lẽ tha hóa đến mức tự nô dịch là một quy luật, là một quán tính sau cách mạng à?

-         Không chỉ có như thế, anh Chính ạ. Chính thời hậu cách mạng Pháp, tiếp đến là sụp đổ của các nước Liên Xô Đông Âu, rồi đến thực trạng nước ta hiện nay, tất cả những hiện tượng này cho thấy chừng nào chưa xây dựng được một thể chế khiến cho lẽ phải, cho ý chí và sự sáng suốt chiếm được vị thế làm chủ quốc gia thì đất nước còn khốn nạn. Cần dân chủ là vì thế! Ba thập kỷ sau đổi mới cho thấy rõ ràng không đạo đức cách mạng nào thay được thể chế pháp quyền của nhà nước dân chủ đâu các anh ạ. Cách mạng chỉ làm được cái việc phá bỏ cái cũ lúc đương thời mà thôi và tạo ra được một khoảng trống cho đủ mọi thứ có thể. Tự nó không xây nên được cái gì mới. Xây cái mới như thế hầu như và trước hết phải là nhiệm vụ của phát triển, chỉ có thể là nhiệm vụ của phát triển, bằng cách xây dựng một chế độ chính trị của phát triển!.. Tôi không biết kết luận như thế đã thỏa đáng chưa. Nhưng từ thực tiễn lịch sử các nước và nước ta, tôi có thể nói chắc chắn như thế. 

-         Lẽ ra phải xây thể chế dân chủ thì lại đi xây chủ nghĩa làm phương tiện thống trị! Thế thì đừng kêu oan phải sống như thế này nữa! – ông Chính kêu lên.

-         Vâng, không oan, anh Chính ạ. Không oan nhưng mà oan!

-         Lý sự gì mà dở hơi thế Nghĩa? – ông Chính có vẻ bực.

-         Không oan ở chỗ cái chúng ta đang thiết lập nên mới chỉ là thể chế nhân trị thôi anh Chính ạ! Nhưng mà oan là ở chỗ đấy không phải là cái đích chúng ta muốn với tới khi giơ tay tuyên thệ dưới lá cờ Đảng! Ta đã làm thành công cách mạng với nghĩa là phá. Còn tạo dựng nên một thể chế pháp quyền để gìn giữ kỷ cương quốc gia, để sàng lọc, lựa chọn, để thử thách phẩm chất và tài năng điều hành đất nước… lại là việc của xây, của phát triển. Việc này cách mạng tự nó không tạo ra được, còn chúng ta thì đến hôm nay vẫn chưa xây được, chưa có ý thức quyết liệt về xây và không được xây!

-         Vì tự mình bịt mắt dân mình, khóa mồm dân mình làm sao mà xây được! Nói thế mới hết nhẽ chứ anh Nghĩa! – ông Lê Hải bổ sung.

Cả gian phòng trầm tư im lặng.

-         …Ôi… Nếu… Vâng trăm sự vì thiếu chữ nếu..các anh ạ! Giả thử lựa chọn con đường dân tộc dân chủ như các anh nói!.. Đó có lẽ sẽ là con đường ngắn nhất, hiệu quả nhất để hàn gắn vết thương đủ các loại chiến tranh nước ngoài áp đặt lên nước ta.., từ các cuộc chiến tranh xâm lược, đến các cuộc chiến tranh qua tay người khác (proxy wars), đến nội chiến…  Làm được như thế, có lẽ sẽ không có chuyện đau thương về hàng triệu thuyền nhân  chưa từng có trên thế giới, chuyện trại cải tạo.., sẽ tránh được bao nhiêu chuyện đau lòng khác…  - ông Nghĩa tiếc nuối.

-         Và cũng không cả vụ án Thạch Thất nữa, phải không anh Nghĩa? – Thạch thông cảm được mọi điều đang nói ra chung quanh cái bàn này.

-         Nghĩa ạ, cứ giả định là nếu Đảng ta lúc ấy trời cho sáng suốt lựa chọn được như vậy, liệu các nước lớn có để cho ta yên không? Chú đã tính đến yếu tố này chưa? – ông Chính hỏi.

-         Em nghĩ mãi rồi anh Chính ạ. Một mục tiêu dân tộc dân chủ như vậy, sẽ tạo ra một đường lối đối nội khác, sẽ là nền tảng cho một đường lối đối ngoại khác! Mà như thế nước ta sẽ đi vào một bàn cờ khác của thế giới, ai đụng đến ta cũng sẽ rất khó. Mà như thế mới thật là độc lập tự chủ các anh ạ! Câu chuyện này không chỉ là chữ “nếu” của hôm qua. Toàn bộ câu chuyện này vẫn còn nguyên vẹn ý nghĩa của nó cho hôm nay! Trước tiên ta phải là chính ta đã!

-         Đành là thế, song cụ thể là các ông Tầu, ông Mỹ, ông Liên Xô lúc đó liệu có cho ta yên thân không? – ông Chính vẫn đặt lại vấn đề.

-         Thì họ sẽ làm gì hả anh Chính? Làm chiến tranh đánh ta? Bao vây cấm vận? Gây bạo loạn lật đổ?… – ông Nghĩa suy nghĩ một lúc rồi nói tiếp, - …Nhưng xin đừng quên các ông Trung Quốc, Liên Xô... và cả Mỹ nữa, lúc đầu có ai muốn ta đánh Mỹ đâu! Nhưng việc của ta thì ta phải lo, chờ họ muốn rồi ta mới dám lo thì làm sao nên chuyện được?! Cũng xin đừng bao giờ quên kháng chiến chống Mỹ làm sao thắng được nếu không có sự ủng hộ của cả thế giới tiến bộ. Sự nghiệp kháng chiến chống Mỹ phải có cái gì chính nghĩa thì mới giành được sự ủng hộ như thế… Nhưng cũng xin đừng bao giờ hiểu lầm đấy là sự ủng hộ của thế giới tiến bộ dành cho việc chúng ta lựa chọn chủ nghĩa xã hội! Nghĩ thế là ngụy biện có chủ đích, là vô cùng tệ hại! Đấy chỉ là sự ủng hộ của thế giới tiến bộ dành cho một dân tộc quyết hy sinh tất cả để giành lại độc lập của mình mà thôi... Sự ủng hộ này là sự phản kháng quyết liệt của thế giới tiến bộ, kể cả trong lòng nước Mỹ, đối với một nước lớn đi xâm lược một nước nhỏ. Sự ủng hộ này chỉ là như vậy, không hơn, không kém.

-         Đang rộ lên trên các trang mạng cuộc kháng chiến chống Mỹ lẽ ra không nên có, nhiều nước thuộc địa cũ không phải trải qua chiến tranh vẫn giành được độc lập… Nghĩa lý giải thế nào? – ông Chính hỏi.

-         Anh đụng vào câu hỏi chết người rồi anh Chính ơi!

-         Chết người thì càng phải mổ xẻ ra!

-         Em đã nói rồi, lịch sử không làm lại được, nên không có chữ nếu. Nhưng bài học thì phải rút ra, anh Chính ạ. Cứ để cho khoa học mổ xẻ lịch sử trung thực để tìm ra kết luận. Anh cũng đã nhiều lần hỏi suy nghĩ của em có phi lịch sử hay không? Hôm nay cũng vậy…  Cứ suy nghĩ tiếp, anh Chính ạ. Em chưa biết rồi đây khoa học lịch sử chân chính sẽ tìm được những lý lẽ hay kết luận xác đáng nào trái với nhận định của em. Song với những gì em quan sát được, em cho rằng sự vận động của cái trật tự thế giới “hai phe bốn mâu thuẫn”[4] sau khi chiến tranh thế giới II kết thúc đã khách quan và bất khả kháng áp đặt lên nước ta tình trạng trở thành trận địa của sự giằng xé nhau giữa các thế lực lớn trên thế giới. Khách quan và bất khả kháng, xin các anh nhớ cho!.. Tương quan giữa các lực lượng chính trị trong nước càng củng cố thêm cái bất khả kháng này. Đấy là yếu tố chính quyết định diễn tiến lịch sử nước ta từ sau Cách mạng Tháng Tám cho tới 30-04-1975.

-         Nghĩa có dám chắc chắn như thế không? – ông Chính.

-         Nói tóm tắt là thế này anh Chính ạ: Con đường dẫn đến Cách Mạng Tháng Tám bắt đầu từ ngày ba tháng hai năm ba mươi (03-02-1930). Đấy là con đường của chuyên chính vô sản, vay mượn từ Liên Xô, từ Trung Quốc... Lại thêm tình hình đất nước khốn khổ dưới ách thuộc địa trong những năm chiến tranh thế giới II, rồi nạn đói năm bốn nhăm (1945). Cho nên đất nước rơi vào ý thức hệ cộng sản để rồi đi hẳn với “phe” xã hội chủ nghĩa là không thể tránh được. Nhất là chiến thắng của Liên Xô trong chiến tranh thế giới II có ảnh hưởng to lớn lắm đối với cả thế giới, trước hết là các nước thuộc địa.

-         Đang có những ý kiến cho rằng Cách mạng Tháng Tám nổ ra trong khoảng trống quyền lực, cướp chính quyền từ tay chính phủ Trần Trọng Kim. Nghĩa thấy thế nào? – ông Chính.

-         Anh Chính ạ, cứ để cho lịch sử bằng các sự kiện đã xảy ra có tiếng nói khách quan của nó. Dù là gì gì đi nữa, theo em, diễn tiến của Cách mạng Tháng Tám xuất phát từ cái gốc gác ngày Ba Tháng Hai (03-02-1930). Và với tương quan những lực lượng chính trị - xã hội trong nước ta thời ấy, nên Cách mạng Tháng Tám chỉ có thể xảy ra như đã xảy ra, không thể khác được đâu, cho dù trước đó đã có chính phủ Trần Trọng Kim. Đấy chính là diễn tiến của bạo lực phong trào cách mạng vô sản thời ấy ở nước ta… Rồi mọi chuyện cứ diễn tiến tiếp trên cái đường ray đã được đặt ra từ ngày Ba Tháng Hai như thế cho đến Ba mươi Tháng tư (30-4-1975). Cái chủ động từ bên trong của sự vật là Đảng đã lựa chọn con đường này với tất cả niềm tin tôn giáo. Cả hai thứ, nội tình đất nước như thế, cùng với bối cảnh bên ngoài như thế, khiến cho con đường đất nước đã đi là không thể tránh khỏi các anh ạ.

-         Lấy cái ngày Ba tháng Hai làm điểm xuất phát (của con đường đã đi qua) là có lý đấy, tôi tán thành các anh ạ. Vì mọi việc bắt đầu từ đấy. Rồi tiếp đến là sự tranh giành quyết liệt của “hai phe” sau chiến tranh thế giới II… Sau khi các nước xã hội chủ nghĩa Đông Âu ra đời, việc Trung Cộng thắng Quốc Cộng càng củng cố cho cái gọi là xu thế tất yếu tiến lên chủ nghĩa xã hội của loài người. Với cái điểm xuất phát ngày Ba tháng Hai như anh Nghĩa nêu ra, lại trong bối cảnh thế giới như thế, Việt Nam làm sao thoát khỏi đi vào dòng thác xã hội chủ nghĩa hả các anh?.. Chưa nói đến việc Đảng chủ động lựa chọn đi vào dòng thác này.  – tướng Lê Hải bình.

-         Sẽ là phi lịch sử nếu phủ nhận thực tế khách quan như vậy các anh ạ. – ông Nghĩa được tướng Lê Hải tiếp sức. - …Cái diễn biến của quá trình này ở nước ta là niềm tin tôn giáo hôm qua đang biến tướng thành tà giáo hôm nay. Có phải thế không anh Chính?

-         Phải. Nhưng chưa thuyết phục lắm. Vì về sau một nửa đất nước lựa chọn con đường khác cơ mà! – ông Chính hỏi.

Câu chuyện lại đứt quãng một lúc dài.

-         Anh Chính đặt vấn đề khó quá. Nhưng đúng là như vậy… - mãi ông Nghĩa mới nói được. - … Trước khi mổ xẻ tiếp, xin cả nhà đừng quên hai cuộc chiến tranh xâm lược, một là của Pháp, một là của Mỹ. Hai cuộc chiến tranh này đẩy hẳn nước ta không tài nào cưỡng lại nổi vào con đường có điểm xuất phát là mùng Ba tháng Hai, không cựa quậy đi đâu được! Muốn kháng chiến giành độc lập thắng lợi, tất yếu phải dựa hẳn vào phe xã hội chủ nghĩa. Cho nên theo em, cuộc kháng chiến chống Mỹ là sản phẩm của các nhân tố lịch sử trong nước và các nhân tố bên ngoài của trật tự quốc tế hồi ấy, là không thể tránh được. Không thể có chuyện (cuộc kháng chiến này) cần thiết hay không cần thiết ở đây. Trong cái bối cảnh của bất khả kháng do tình hình bên trong và bên ngoài tạo ra như vậy, sự lựa chọn của Sài Gòn diễn ra chậm hơn anh Chính ạ, bởi vì Sài Gòn được bên ngoài lập ra muộn hơn. Sự lựa chọn của Sài Gòn cũng là sự lựa chọn đi với một bên chống một bên trong cái thế giới hai phe. Hơn nữa tương quan lực lượng giữa Hà Nội và Sài Gòn nghiêng hẳn về Hà Nội. Vì thế sự xuất hiện của chính quyền Sài Gòn dù là với tính cách gì đi nữa, cũng chỉ là thêm một tác nhân đối nội tham gia vào cuộc chiến tranh qua tay người khác trên đất nước ta mà thôi. Vì lẽ cốt yếu này, sự lựa chọn của Sài Gòn không thể trở thành khả năng, hay là tiềm tàng khả năng mở ra cho đất nước một con đường khác được. Sự lựa chọn của Sài Gòn chỉ càng làm cho cuộc kháng chiến chống Mỹ xâm lược thêm quyết liệt hơn và bi kịch hơn nhiều phần. Bởi vì sự đối kháng giữa Hà Nội và Sài Gòn là phủ định nhau.

-         ???…

-         ???…

-         Có thể kết luận thế này được không anh Nghĩa: Ý thức hệ đã khiến cho nước ta cả hai bên tự giác tham gia hay thụ động bị cuốn hút vào sự giằng xé giữa các nước lớn. – tướng Lê Hải hỏi.

-         Đấy là bài học chết người đấy anh Lê Hải ạ. – ông Nghĩa trả lời.  - …Nói thẳng thắn, trong suốt thời kỳ này trí tuệ trong cả nước, dù là Bắc hay Nam, đều chưa đủ tầm vượt lên trên ý thức hệ, càng chưa đủ ý chí và nghị lực để tạo ra sự đồng lòng nhất trí trong cả nước đi tới đồng thuận lựa chọn lợi ích tối cao của dân tộc. Do đó không có hay thiếu hẳn ý thức phải bằng mọi cách thoát ra bằng được thân phận làm trận địa cho sự giằng xé ba bề bốn bên này. Thực tế khách quan của lịch sử nước ta thời kỳ này là như vậy. Sự thấp kém của các lực lượng chính trị ở nước ta ta chính là điểm này. Ngày hôm nay cũng vẫn vậy, căn bệnh di truyền của tiểu nhược quốc chăng?.. Đây sẽ còn là cái khốn khổ lâu dài của đất nước các anh ạ, thậm chí có thể một lần nữa làm chìm đất nước trong cái thế giới hôm nay…

-         Đúng thế, các anh ạ. Điểm này quan trọng lắm. – tướng Lê Hải đồng tình. - …Ta đã một thời còn tự nhận mình là tiền đồn của phe xã hội chủ nghĩa cơ mà. Sau Ba mươi Tháng Tư Đảng càng quyết chọn con đường của chủ nghĩa xã hội. Sự thật là cho đến hôm nay vẫn còn nhiều đảng viên chân chính không giác ngộ được đúng đắn lợi ích dân tộc mình là gì. Hoặc quá tả, nghĩa là thần thánh hóa cuộc kháng chiến chống Mỹ và vẫn sống riết với nó. Hoặc quá hữu, nghĩa là phủ nhận sạch trơn tất cả. Họ không nhìn thấy chỗ yếu kém bi đát này của Đảng và của dân tộc.

-         Thưa các anh, nếu viết giấy trắng mực đen những điều anh Lê Hải và anh Nghĩa vừa nói hôm nay vào hồ sơ trong vụ án Thạch Thất năm nào, thì anh Nghĩa chắc chắn hồi ấy đã được y án rồi…  Thật may phước cho anh Nghĩa!.. – Thạch vừa nói vừa thay tách chén cho mọi người.

Tất cả đều cười về hai chữ y án của Thạch.

Thạch nói tiếp:

-         Vâng. Và nếu như thế, hôm nay có mặt ở đây sẽ không phải là đại tá thương binh Phạm Trung Nghĩa đâu ạ. Xin các anh thử hình dung, người ngồi đây sẽ chỉ còn là cái ảnh tên phản quốc Phạm Trung Nghĩa trên bàn thờ họ Phạm! Thật không thể tưởng tượng được các anh ạ!.. Nhưng xin các anh suy nghĩ thấu đáo cho: Sự thật là những hy sinh của cả 2 miền, nhất là những hy sinh của phía cách mạng trong cả nước và của miền Bắc trong kháng chiến chống Mỹ không lời nào tả xiết. Đành rằng cuộc kháng chiến này xảy ra là bất khả kháng. Song từ chỗ đứng hôm nay nhìn lại, ngày đêm tôi vẫn bị giày vò: Để đất nước hôm nay như thế này, cuộc kháng chiến này có đáng không?.. – mặt Thạch vừa nhăn nhó, vừa lạnh lùng.

Trong giây lát tiếng cười chết lặng trong cổ mọi người.

-         Tôi xin lỗi các anh ạ, - giọng Thạch trầm hẳn xuống: - …Tôi nghĩ thế, vì vụ án Thạch Thất có lẽ sẽ còn đeo đẳng tôi suốt đời.

-         Anh Lê Hải ạ, bây giờ nhìn lại thì thấy như thế. Nhưng chẳng lẽ “chủ nghĩa” chẳng có ý nghĩa gì với tất cả chúng ta ngồi đây hay sao? Nhất là đối với những người như anh, bần cố nông và công nhân chính hiệu hẳn hoi, lại vào Đảng từ thời Nam tiến[5]... Chúng ta thử cố thật sòng phẳng với mình xem sao. - ông Chính nêu vấn đề mới.

-         Có chứ anh Chính. Cái chất cách mạng của chúng ta hình thành từ đấy mà, làm sao nói khác được?.. Nó vẫn còn hun đúc bầu nhiệt huyết của chúng ta hôm nay, làm nên con người chúng ta hôm nay... Phải, vì tin vào chủ nghĩa, nên lúc đó chúng ta đã mơ ước thế giới đại đồng. Tin thực lòng! Muốn hay không mấy thập kỷ sau chiến tranh thế giới thứ hai ngọn cờ chủ nghĩa xã hội đã ảnh hưởng tới gần một phần ba nhân loại.

-         Sự ấu trĩ của thời đại? – ông Chính hỏi.

-         Nói thế to tát quá, tôi chưa đủ trí tuệ để nghĩ tới anh Chính ạ. – ông Lê Hải trả lời: - …Nó là sự sụp đổ của chủ nghĩa thực dân, là sự tranh giành quyền lực sau chiến tranh thế giới lần thứ hai, là nhiều thứ khác nữa…Tôi chỉ muốn tập trung vào câu chuyện của nước ta. Vậy cái gốc là gì? Đó là ước vọng được giải phóng, ước vọng được tự do, được hạnh phúc. Ở nước ta cái gốc này là tinh thần yêu nước, là ý chí giải phóng. Mà lúc ấy ai cũng thấy con đường của chủ nghĩa xã hội, của chủ nghĩa cộng sản là lý tưởng nhất, hiện thực nhất! Đó là cái chất đã đã làm nên chúng ta ngồi đây hôm nay. Không mơ ước như thế làm sao dám làm cách mạng, dám chiến đấu tung trời không xá gì mình như vậy, có phải không?

-         Vâng, tất cả chúng ta ngồi đây đều thế. – ông Chính đồng tình.

-         Còn cái không tưởng là vấp váp, là cái giá tất yếu phải trả. Quy luật muôn đời mà! – tướng Lê Hải nói tiếp. - …Chỉ có điều chúng ta đã sống quá lâu như một tín đồ!..  …Xin lưu ý các anh, hai chữ “tín đồ” là anh Lễ tặng anh Nghĩa, nhưng người nhận lại là tôi! Không phải chữ của tôi đặt ra đâu.

-         Vâng, Lễ quy kết tôi như vậy khi hai anh em tôi tranh luận với nhau về Marx và chủ nghĩa xã hội. Lúc ấy Lễ vừa mới bước chân vào trại cải tạo[6]. – ông Nghĩa nói thêm.

-         Đối với tôi, “chủ nghĩa” – cái mà anh Nghĩa bây giờ gọi là học thuyết – chỉ còn ngưng đọng lại trong tôi cái tinh thần giải phóng. Tôi không muốn để mất cái chất này, chừng nào tôi còn là Lê Hải. Tôi không sống khác được.

-         Nói thật đi, anh có từ cực nọ nhảy sang cực kia không, anh Lê Hải? – ông Chính hỏi thẳng, với mục đích là để nhìn lại chính mình cho rõ.

Ông Lê Hải  đắn đo một lúc mới nói được:

-         Chưa nói thế được. Tôi cần thêm thời gian để có câu trả lời dứt khoát. Cả cuộc đời mình, tôi bắt đầu chọn chủ nghĩa làm lý tưởng sống của mình, rồi vấp váp, rồi có không ít kinh nghiệm cay đắng với “chủ nghĩa”, nhất là thời kỳ đang cầm súng và những năm vừa mới bước ra khỏi chiến tranh... Trong chiến tranh, tôi nghiệm được giáo điều của chủ nghĩa thường đồng nghĩa với cái chết, với bại trận… Chứ không đơn thuần là chuyện còn lập trường hay mất lập trường để ba hoa chích choè vớ vẩn với nhau đâu. Càng về sau, nhất là từ khi giải phóng đất nước đến nay, tôi càng được cuộc sống mở mắt: Chủ nghĩa đã trở thành quyền lực, với tính cách này nó đang tiếp tục vứt bỏ cái tinh thần giải phóng! Nó hạn chế tự do tư duy, nó rất đắc dụng là công cụ của nô dịch. Trở thành quyền lực, chính nó bây giờ trở thành chuyện tào lao!.. – ông Lê Hải nói hết ý của mình.

Câu chuyện đầy gay cấn mà mọi người vẫn phải bật cười.

-         Hôm nay tôi được nghe anh Lê Hải thành khẩn nói thái độ của mình đối với Mác (Marx), tư tưởng Mác, học thuyết Mác, chủ nghĩa Mác (Marxism). Hiểu như anh Lê Hải là chúng ta có ba bốn ông Mác! Anh có dám nói rằng không có cái chất ấy không có Lê Hải hôm nay không? – ông Chính vẫn bám riết.

Lê Hải lại phải suy nghĩ và trần trừ một lúc:

-         Cái lão Chính hâm này, trời đánh thánh vật anh đi! Cứ toàn hỏi khó người ta...  Tôi đâu có phải là con người của lý luận!

-         Anh Chính ơi, anh truy kích anh Lê Hải không đúng chỗ rồi. -  ông Nghĩa muốn đi sâu nữa vào câu chuyện đang bàn. - …Lẽ ra anh phải hỏi: Có phải ảnh Lê Hải bị thất sủng nên mới quay đầu sám hối và bác bỏ “chủ nghĩa” không? Đặt vấn đề như thế mới vỡ lẽ được các anh ạ.

Mọi người cảm thấy câu hỏi của ông Nghĩa lý thú, ông Chính hưởng ứng ngay:

-         Không ngờ hôm nay chúng ta có một cuộc xưng tội. Kính lão đắc thọ, mời anh Lê Hải nói trước đi.

-         Không khảo mà xưng hả?.. – ông Lê Hải uống xong ngụm nước rồi mới nói tiếp: - …Thực tình, để cảnh giác với chính mình, tôi đã tự hỏi mình nhiều lần câu hỏi của anh Nghĩa các anh ạ. Tôi nghĩ không có chuyện thất sủng hay sám hối nào ở đây cả. Trước sau tôi vẫn nhìn nhận Marx là thần tượng của ý chí giải phóng, ý chí cách mạng, hôm nay cũng vậy. Sự thật là tôi có đọc gì nhiều về Marx đâu… Chính vì thế nên càng thích cái ý chí giải phóng của Marx, nhất là Marx coi sự phát triển tự do của mỗi người là điều kiện phát triển tự do của mọi người! Thế thôi! Muốn giải phóng đích thực thì phải làm như thế. Làm cách mạng, tôi chỉ quan tâm đến điều này…

-         Thế còn chủ nghĩa, anh Lê Hải? – ông Chính xen ngang.

-         Còn về chủ nghĩa à?  Vâng, có thể nói những năm chiến tranh đã dậy tôi không được giáo điều. Sự dũng cảm hay là bản lĩnh suốt cuộc đời người lính trong tôi được nuôi dưỡng bởi ý chí giải phóng này. Nói lại nhé, về đọc, tôi chịu thua xa cái chân gỗ nhà này. – tay tướng Lê Hải chỉ vào cái chân gỗ của ông Nghĩa. -  …Suốt thời gian ở Học viện Quân sự tôi có dịp so sánh Marx với một vài triết gia khác, và tôi càng thấy Marx hợp với nguyện vọng của mình nhất ở điểm giải phóng, dám đặt vấn đề giải phóng... Những chuyện khác của Marx rắc rối và khó hiểu quá. Còn chủ nghĩa cộng sản như Marx đã viết ra trong Tuyên Ngôn thì Engels đã đính chính đến ba bốn lần rồi. Sự sụp đổ của các nước Liên Xô Đông Âu cũng nói lên tất cả rồi… Bây giờ có thể nói chắc chắn, với tinh thần giải phóng như vậy, với lòng yêu nước và sự trung thực, đấy chính là động cơ thúc đẩy anh Nghĩa và tôi làm nhiệm vụ nghiên cứu khi được giao cho tổng kết chiến tranh các anh ạ. Lúc ấy cả hai chúng tôi đang được trọng dụng, đâu có bị thất sủng mà phải sám hối, có phải thế không anh Nghĩa? Thậm chí hồi đó chúng tôi được coi là sắc sảo, nên mới được chọn ra để giao cho nhiệm vụ tổng kết. Chúng tôi tổng kết với tâm thế người chiến thắng, và với nỗi cay đắng bị đồng chí đồng cốt của mình phản bội đem căng đất nước mình ra cả hai đầu mà đánh tới tấp.

-         Thưa các anh đúng như vậy ạ. – ông Nghĩa trình bày: - …Khi bắt tay vào tổng kết chiến tranh, cả hai chúng tôi đều ở đỉnh cao say sưa chiến thắng, đều được trọng dụng. Khi nhận công tác ở Viện tôi là trung tá, khi bị bật ra khỏi quân ngũ tôi là đại tá, không thể có chuyện thất sủng ở đây được. Chỉ có một điều là trong nhiệm vụ tổng kết này ngay lập tức hai chúng tôi vấp phải những sự thật phũ phàng, nhất là vấn đề Campuchia và việc Trung Quốc đánh ta. Thế rồi trong gia đình tôi mất thêm cháu Huệ và cháu Nam. Bên anh Hải thì đại gia đình trong Nam tan tác vì chuyện di tản, rồi những đổ vỡ trong kinh tế cả nước… Anh Hải nói đúng, trong tình hình có bao nhiêu chuyện ngang trái như vậy, nỗi thương dân tộc mình và gia đình mình, và sự trung thực, ý chí bất khuất, đấy là những yếu tố đã giác ngộ chúng tôi. Hôm nay có lẽ.., nói ra có thể là không khiêm tốn… …Vâng, với ý nghĩa nào đó.., đúng là anh Hải và tôi sau đó đã bị thất sủng, chỉ vì yêu nước, yêu nhân dân mình và trung thực. Nói như thế có lẽ hợp lý hơn là nghĩ rằng hai chúng tôi đã phản bội lại “chủ nghĩa”.

-         Ôi!.. Vậy thưa anh Nghĩa, chúng ta bây giờ là loại đảng viên nào ạ? –  Thạch đeo đuổi.

-         Trong thâm tâm, không dưới một lần tôi phải tự hỏi mình: Mày có phải là tên cộng sản trở cờ không? Cũng trong thâm tâm tôi tự trả lời cho mình: Ngàn lần không! Trước sau tôi vẫn là đảng viên của Đảng đã làm nên Cách mạng Tháng Tám và lãnh đạo thành công hai cuộc kháng chiến. Bây giờ tôi phải tiếp tục làm tròn nghĩa vụ đảng viên của một Đảng yêu nước như thế. Năm này qua năm khác, cái chân gỗ của tôi gần như hàng ngày cảnh cáo tôi: Không được phản bội một hy sinh nào! Không một mất mát nào được bỏ qua!..[7]

-           Vâng, nhưng thưa anh Nghĩa, làm thế nào tách bạch được Đảng như thế với Đảng hiện hữu đang tồn tại ạ? – Thạch hỏi.

-           Tôi hy vọng cuộc sống sẽ tự tìm ra lối đi của nó...

-         Thế mới biết thế hệ trẻ khá thật. Cháu Huỳnh Thái Vũ đã nói thay chúng ta: Đảng trong tim tôi và Đảng khai trừ tôi là hai đảng khác nhau[8]. Các cháu đã lựa chọn một con đường khác. – tướng Lê Hải chêm vào, trong đầu ông liên hệ đến các cháu mình.

-           Vậy anh là người yêu nước khi vào Đảng, và bây giờ vẫn là người đảng viên ấy, chỉ đang cố học thêm những điều cuộc sống dạy dỗ. Thưa anh Nghĩa, Cho điểm anh như thế có được không ạ? – Thạch hỏi vui.

-           …

-           …

-         Có lẽ đúng đấy các anh ạ. – ông Chính thổ lộ. - …Sẽ là vô ích, nếu đến lúc này vẫn cứ lăn tăn mãi với nhau mấy cuộc kháng chiến vừa qua là cần hay không cần, là tránh được hay không tránh được… Làm gì có chuyện làm lại lịch sử? Nhưng rút ra được bài học gì từ đau thương hôm qua mới là điều có ý nghĩa sống còn cho hôm nay các anh ạ. Ngay trong chúng ta ngồi đây, cách suy nghĩ vẫn còn những điểm khác nhau… - ông Chính đắn đo …

-         …

-         …

Mọi người kiên nhẫn chờ đợi.

-         Suy nghĩ của tôi là thế này các anh ạ… - ông Chính nói tiếp: - …Nhìn lại, chung cuộc tôi muốn nói dân tộc ta dại quá, bảy mươi năm qua bị lừa lên lừa xuống, bị lừa từ mọi phía, đến hôm nay vẫn chưa tỉnh. Sao có thể lừa nhân dân ta dễ thế được?!..

-         Phải nói thật là ngay chúng ta đây cũng bị lừa, anh Chính ạ. – tướng Lê Hải xen vào.

-         Vâng, xin cho tôi nói tiếp, - ông Chính giãi bầy. - …Sự thật là cả Bắc và Nam đều bị lừa các anh ạ, cả cộng sản và chống cộng. Bị các lý thuyết vay mượn và các nước ngoài lừa! Các lực lượng chính trị của nước mình lúc đầu là bị mê hoặc và sau đó rút cuộc cũng bị lừa. Cái cốt lõi là cả nước không đủ tầm nhìn đặt đúng chỗ lợi ích tối cao của dân tộc, của quốc gia trong cái thế giới giằng xé nhau quyết liệt của thời chiến tranh lạnh. Không bị kéo về bên này thì cũng ngả về bên kia…  Rồi trong tha hóa của quyền lực, tất cả các lực lượng chính trị của đất nước dù là bên nào, đã quay sang lừa lại chính bản thân mình và nhân dân mình!.. Nghĩa nói đúng đấy, bảy mươi năm qua đất nước ta có quá nhiều cái nhào trộn vào nhau, giữa ý thức hệ và lợi ích dân tộc, giữa các lợi ích và các mâu thuẫn khác nhau trong xã hôi, lại rơi thỏm vào bối cảnh lớn của cái thế giới thời chiến tranh lạnh, giữa lúc đất nước chìm đắm trong cái nghèo, cái ngu dân và lạc hậu…

Ông Chính dừng lại, đắn đo một lúc rồi mới nói tiếp:

-         Các anh ạ, để tìm được lối ra của đất nước hôm nay, tôi muốn nói tách bạch ra: Dù là gì gì đi nữa.., kể cả những hy sinh và tổn thất núi xương sông máu cả nước không phân biệt bên này bên kia đã phải trả, đất nước bị tàn phá tan hoang.., kể cả những sai lầm và tội ác, những đau thương có thể tránh được hoặc những cơ hội bị đánh mất.., kể cả những cách nhìn khác biệt hoặc ngược hẳn lại.., song theo tôi cuối cùng vẫn phải nói cho khách quan: Đảng Cộng Sản Việt Nam đã lãnh đạo đất nước đánh thắng chiến tranh thực dân của Pháp và chiến tranh xâm lược của Mỹ, hoàn thành được sự nghiệp độc lập thống nhất. Xin nhớ cho, không có tinh thần này, không thể đánh thắng chiến tranh Trung Quốc xâm lược biên giới nước ta tháng hai năm bảy chín (01-1979) và không thể nào giải quyết được vấn đề Campuchia. Thành quả giành độc lập thống nhất cho đất nước càng đẫm máu và đau đớn bao nhiêu, hôm nay càng phải ra sức gìn giữ bấy nhiêu, để không bao giờ trở lại kiếp nô lệ và đất nước bị chia cắt, lòng dân phân tán... Còn mọi bài học thì phải rút ra để không bao giờ tái diễn bi kịch quốc gia – dân tộc có một không hai này suốt hai nghìn năm lịch sử của đất nước...  Dù là gì gì đi nữa, cái truyền thống anh dũng chống ngoại xâm thì phải gìn giữ đời đời, không được một lúc nào lơ là…

Ông Chính lại phải dừng lại một lúc để cân nhắc, vì tự mình cũng thấy những điều định nói ra ngày càng khó…:

-         … … Nhiều đêm thao thức, tôi cố gắng vượt lên chính mình, cố công tâm nhìn nhận mọi phía Bắc và Nam, cộng sản và chống cộng, chủ nghĩa xã hội và chủ nghĩa đế quốc… Nghĩa là nhìn lại tất cả, đưa lên bàn cân tất cả, để đi tới kết luận như vậy. Cần bỏ công sức làm rõ điều này, để nhân dân ta không bao giờ lại bị mắc lừa như thế nữa các anh ạ! Trí tuệ của đất nước phải mổ xẻ đến cùng những bài học xương máu này để tìm cách thay đổi dân tộc mình, nâng dân tộc mình lên. Nhìn rõ mình và nhìn rõ người để đi tới kết luận dứt khoát không một giây phút nào được xa dời lợi ích quốc gia, không bao giờ được phép chạy theo (a-dua) hay gửi gắm thân phận mình vào tay người! Chỉ như thế mới hy vọng rồi đây sẽ tìm được lối ra các anh ạ… Tôi hiểu lịch sử không có chữ nếu. Nhưng hoàn toàn có thể giả định, nếu sau Ba mươi Tháng Tư Việt Nam là một nước tự do của một dân tộc hòa giải và tự do, có lẽ sẽ khó xảy ra chiến tranh tháng hai bẩy chín (02-1979) và chiến tranh Campuchia, vì như thế sẽ khó có chuyện Trung Quốc và Mỹ kéo dài cái bắt tay ở Thượng Hải năm bẩy hai (1972), để câu kết với nhau tiếp tục phá ta hàng chục năm tiếp theo sau Ba mươi Tháng Tư, đồng thời nước ta cũng sẽ tránh được nạn thuyền nhân đau lòng, có phải thế không?.. Một Việt Nam của hòa giải và tự do như thế sẽ xuất hiện trong một bàn cờ thế giới hoàn toàn khác… Một Việt Nam của hòa giải và tự do như thế sau sự kiện sụp đổ của các nước Liên Xô Đông Âu cũ chắc cũng không phải hứng chịu cái họa nô dịch mới bắt đầu từ Thành Đô… Vì thiếu vắng một Việt Nam giác ngộ đến cùng lợi ích quốc gia thiêng liêng của mình như vậy, nên cho đến tận hôm nay vẫn không thể có được chữ nếu này các anh ạ. Cơ hội lớn đến, cơ hội lại vuột mất. Đã ba bốn lần như vậy trong bốn chục năm này! Để hôm nay đang ngày càng sa lầy trầm trọng hơn…   Tôi muốn biết ý các anh thế nào?

Lào xào một lúc, mọi người đều yêu cầu ông Chính nói tiếp.

-         Vâng… - ông Chính chậm rãi, - …Nhìn lại, cuộc chiến tranh Việt Nam của Mỹ vượt ra ngoài tính chất một cuộc chiến tranh xâm lược thông thường các anh ạ. Mỹ đánh ta bắt đầu từ tham gia cuộc chiến tranh Đông Dương của thực dân Pháp, rồi từ 1963 trở đi trực tiếp đánh ta cả trong Nam ngoài Bắc, nhưng không để chiếm thuộc địa. Mỹ nhằm một mục tiêu chiến lược lớn hơn nhiều là ngăn chặn chủ nghĩa cộng sản và tìm cách khẳng định vai trò bá chủ thế giới của Mỹ. Cái Pax Americana trần trụi là như vậy! Đối thủ số một là Liên Xô, rồi mới đến Trung Quốc, Việt Nam chẳng qua chỉ là trận địa và là đồng minh tiền tuyến của cộng sản thôi.

-         Thưa anh Chính, nói như thế, anh có dám nghĩ Việt Nam không phải là kẻ thù đích danh của Mỹ không ạ? – ông Thạch thắc mắc.

-         Tôi nghĩ tự thân Việt Nam không bao giờ có đủ điều kiện trở thành kẻ thù của Mỹ được, anh Thạch ạ. Tôi nghĩ muôn sự chỉ tại cái địa chính trị của thế giới và tại sự lựa chọn lầm lạc của chính ta ở cả hai phía Bắc (Hà Nội) và Nam (Sài Gòn) trong cái địa chính trị này mà thôi! – ông Chính trả lời. - …Trong cuộc chiến tranh Việt Nam, chính vì lý do mỗi mục tiêu chính trị nằm trong hai ba mục tiêu khác nhau, đồng thời hai ba mục tiêu chính trị khác nhau lại nằm trong một mục tiêu chính trị nhất định, nên cuộc chiến tranh này vô cùng phức tạp, vô cùng khốc liệt, và rất đẫm máu... Tôi nghĩ cho đến nay đây là cuộc chiến tranh xâm lược bên ngoài dài nhất và khốc liệt nhất của lịch sử Mỹ. Nói như thế để thấy cho thấu đáo tinh thần chống xâm lược vô cùng anh dũng của nhân dân ta, đừng giây phút nào quên điều này.

-         Nhưng thưa anh Chính, làm sao có thể chẻ ra cho rạch ròi những vấn đề ngược hẳn nhau song lại lồng quyện vào nhau làm một như thế này ạ? Bất kỳ một nhận định nào anh nêu ra cũng đều mang trong nó ba bốn mâu thuẫn khác nhau, có phải thế không ạ?. – Thạch phân vân.

-         Đúng thế, vì bản chất sự việc là như thế, anh Thạch ạ. Tôi muốn nói đến mức thế này, dù trong tình cảm của bất kỳ cách nhìn nào còn mang nặng những phân vân ngang trái đến đâu đi nữa, hoàn thành sự nghiệp thống nhất đất nước khách quan là một bước ngoặt lịch sử, các anh ạ: Chấm dứt thời kỳ mất nước và bị chia cắt, mở ra một thời kỳ hay một giai đoạn lịch sử mới của nước ta với tính cách là một quốc gia độc lập sau một trăm năm mươi năm (150 năm) mất nước và chiến tranh. Cần đứng trên quan điểm lợi ích quốc gia với tất cả tinh thần hòa giải dân tộc để nhận thức thấu đáo bước ngoặt quyết định này, tôi nghĩ vậy. Phải bảo vệ thành quả vỹ đại này, cái giá phải trả càng đắt thì càng phải trân trọng và gìn giữ, để cân nhắc thấu đáo những quyết định phải lựa chọn cho hiện tại và tương lai, có phải như thế không? Càng hiểu thấu cái giá phải trả, càng phải có trách nhiệm, có trách nhiệm cao nhất cho hiện tại và tương lai của đất nước các anh ạ. Phải bắt đầu từ đây các anh ạ, chứ không phải là xóa đi làm lại từ đầu! Dứt khoát không thể để xảy ra xóa đi làm lại từ đầu, rồi lại chiến tranh nữa, nồi da xáo thịt lần nữa! Không thể như thế được, có phải không? Chẳng lẽ đã bốn thập kỷ nay rồi mà vẫn cứ tiếp tục dày vò lẫn nhau về quá khứ? Các anh có nghĩ thế không?.. Có làm được như thế hay không lại là một vấn đề khác, lúc nào sẽ bàn tiếp. Nhưng phải bắt đầu từ đây!.. - ông Chính đặt vấn đề.

-         Để lý trí dẫn dắt, phải chấp nhận cách suy nghĩ của anh, nếu không thì đi vào ngõ cụt mất anh Chính ạ. Tôi đồng tình . Không được phép đưa đất nước vào ngõ cụt và cứ luẩn quẩn mãi với quá khứ. – tướng Lê Hải tán thành.

-         Ôi, thế là tôi đã có đồng minh quan trọng trong suy nghĩ này. Xin nói tiếp. – ông Chính phấn khởi hẳn lên: - …Chống xâm lược để bảo vệ tổ quốc và hòa giải với Mỹ hôm nay là hai chuyện khác nhau, nên tách bạch ra các anh ạ. Khi Trung Quốc trở cờ đi với Mỹ và chống Liên Xô quyết liệt, Mỹ bỏ rơi luôn Sài Gòn để lo việc lớn khác, Trung Quốc cũng tiện tay đẩy ta vào chiến tranh Campuchia và trực tiếp dạy cho ta bài học… Cái khúc lịch sử rối rắm này đúng là cho nước ta rất nhiều bài học cay đắng nhưng vô cùng quý giá các anh ạ… Thực lòng tôi muốn nói với các anh thế này: Trong “cuộc chơi lớn” này, Việt Nam ta là dại nhất và hoàn toàn lĩnh đủ! Thân phận con tốt đen thì phải lĩnh đủ! Đến hôm nay hình như dân tộc Việt Nam ta vẫn chưa tỉnh ra được điều này… Nhất là những người hôm nay đang nắm vận mệnh đất nước trong tay!..  Nhận định như thế có ổn không các anh? Còn tôi thì đinh ninh dứt khoát như vậy đấy!..

Ông Chín chờ đợi. Nhưng mọi người lại chờ ông Chính.

-         Nếu muốn, anh Lê Hải và Nghĩa cứ giữ lấy cho mình niềm tự hào về quá khứ lành mạnh của mình. – ông Chính tiếp tục: - …Nhưng xin các chiến hữu của tôi chỉ nên giữ cho riêng mình để dưỡng đạo làm người thôi nhé… Ai cũng phải làm thế để không bao giờ tự đánh mất mình. Đương nhiên, người chiến thắng có thể chia sẻ niềm tự hào của mình cho mọi người nếu muốn, nhưng không được ép buộc cả dân tộc chấp nhận, mà nên để trí tuệ của dân tộc phán xét, lựa chọn. Lại càng không được độc quyền yêu nước, để bắt dân tộc đời đời chịu ơn cái tự hào này của chúng ta, các anh ạ… Nói đến chịu ơn thì nhất thiết chỉ nên giành cho những hy sinh, những tổn thất của cả dân tộc này, Bắc cũng như Nam, bên này cũng như bên kia, trong suốt bảy mươi năm qua mà thôi các anh a. Nên như vậy... Giọt máu nào nhân dân ta phải đổ xuống đất nước này cũng là giọt máu của Việt Nam… Nếu người chiến thắng muốn, gọi đấy là cái phần quá khứ anh dũng hay đầy hào quang của mình cũng được, nhưng phải đồng thời nói lên đầy đủ và thấm thía những phần khác gắn liền của lịch sử, đó là cái tổn thất, cái bị lừa, những cái đau lòng khác ở bên mặt trái của tấm huy chương!.. Vừa thấy được cái anh dũng của mình, vừa hiểu được sâu sắc mình bị lừa như thế nào, hiểu được cái giá phải trả, những cái yếu kém… thì nhân dân này, dân tộc này sẽ càng trưởng thành hơn chứ!

-         Nhưng cai trị không bao giờ muốn nhân dân trưởng thành! – tướng Lê Hải xen ngang.

-         Vì thế nhân dân ta lại càng phải tự trưởng thành, anh Lê Hải ạ. Một dân tộc không biết học từ những yếu kém và lầm lỗi của mình sẽ không thể trông đợi là sẽ đứng lên được…  – ông Chính nói gần như một phản sạ tự nhiên. - …Cứ bắt nhân dân phải một chiều nhắm mắt tự hào về quá khứ bẩy mươi năm như đang làm trong cả nước chính là một trong những cái lừa lớn nhất của hôm nay đấy các anh ạ… Đấy chính là việc khoét sâu thêm vết thương cũ, chỉ nhằm gây hỏa mù tiếp cho những cái lừa khác!.. Anh Thạch lúc nãy nói đúng đấy…  Nếu đất nước như hôm nay, dứt khoát mỗi đảng viên phải tự hỏi mình: Cuộc kháng chiến chống Mỹ vừa qua như thế có đáng không?.. Hỏi như thế có nghĩa thừa nhận những hy sinh và tổn thất của cả dân tộc đang bị phản bội! Cái lừa này chỉ nhằm biện minh cho quyền lực đang nắm giữ và che giấu cái phản bội đang thực thi mà thôi, có phải không?

Mọi người tán thành.

-         Các anh ạ, ngày Ba mươi Tháng Tư đã lùi xa gần bốn mươi năm rồi, hỏi rằng thù hận và ly tán trong lòng dân tộc với nhau đã xan lấp được bao nhiêu?  Trong khi đó thậm chí có những khía cạnh đang bị khoét sâu thêm, nhất là do sự tha hóa của chế độ chính trị hiện nay. Bức xúc trong lòng dân tộc do vậy cứ lớn mãi lên. Mặt khác, từ nhiều năm nay tôi cảm thấy hình như cứ mỗi lần ngày Ba mươi Tháng Tư đến, khát vọng trong lòng dân tộc về hòa giải và tự do càng nóng bỏng hơn. Dù là ở trong Nam hay ngoài Bắc, dù là ở trong nước hay ở nước ngoài, hiện tương này trong các tầng lớp nhân dân ta rõ lắm các anh ạ, song lại đang vấp phải sự đối kháng ngày càng quyết liệt hơn của chế độ chính trị mới chết chứ. Nếu nhận xét này của tôi là đúng, thì tình hình này nguy hiểm lắm, các anh ạ.

-         Nguy hiểm và triển vọng chứ? Có lẽ phải nhận xét cả hai mặt như thế mới đầy đủ, anh Chính ạ. Với nghĩa dân tộc này rõ ràng không chịu thụ động khoanh tay. – tướng Lê Hải bổ sung.

-         Anh có lý. – ông Chính tán thành. - …Còn Đảng ta là người chiến thắng, nên tôi thấy phải chấp nhận dứt khoát ý kiến của Nguyệt các anh ạ. Dân tình nguyện hy sinh tất cả, theo Đảng chiến đấu để giành độc lập cho đất nước và tự do cho chính mình. Nhẩy lên làm vua hôm nay, Đảng ta hôm nay không còn là đảng đã giương cao ngọn cờ giải phóng dân tộc nữa. Đảng ta hôm nay đã tự diễn biến mình thành người cai trị. Với cái tự diễn biến hòa bình này, Đảng ta hôm nay đang phản bội mọi hy sinh tổn thất của đồng chí đồng bào mình, đang phản bội lại lợi ích của dân tộc. Không thể nói khác được. … … Tôi thực lòng không sao hiểu nổi đến hôm nay dân tộc ta vẫn đang bị lừa tiếp như thế, trong cái thế giới hiện đại này!.. Cả bị lừa và bị kìm kẹp nữa… Nghĩa là đang tiếp tục chịu bị lừa? Chẳng lẽ dân tộc ta hôm nay chín mươi triệu rồi vẫn là trẻ con, như Tản Đà đã từng ai oán thốt lên lúc nhân dân ta mới hai mươi triệu?!  Thành thực xin lỗi, nhiều lúc tôi cứ tự hỏi: Hay là dân tộc mình hai thế kỷ nay anh dũng là thế mà cứ bị lừa đi bị lừa lại mãi chỉ vì không biết học?! Cứ phải chờ cho kẻ xâm lược quất vào mặt rồi mới lại kiên cường vùng lên được một lúc… Chỉ một chiều đổ hết mọi tội lỗi và hậu quả cho cái nghèo và lạc hậu tôi thấy chưa ổn lắm. Nhưng bây giờ, tôi ngày càng thấm thía, dân tộc ta có lẽ vì không biết học, nên bốn mươi năm độc lập rồi mà vẫn không sao taọ ra được đồng thuận dân tộc cho lợi ích của dân tộc.., và trên thực tế là đang cam chịu cái bị cai trị tự bên trong và cam chịu cái lệ thuộc từ bên ngoài ốp vào… Dân tộc ta đang bị tha hóa của quyền lực cai trị đầu độc... Không, có lẽ còn phải nói là dân tộc ta đang bị hủ hóa tiếp, đang bị chia rẽ tiếp!.. Vì thế đến bây giờ vẫn chưa có được cái đồng thuận dân tộc cho lợi ích tối cao của quốc gia, bao nhiêu hy sinh mất mát của những thế hệ vừa qua có nguy cơ uổng phí. Mà như thế thì nguy lắm! Có phải thế không?

-         …

-         …

-          Có được độc lập thống nhất đất nước, nhưng dân tộc này, đất nước này được gì hả các anh? – ông Chính hỏi mọi người rồi nói tiếp. - …Được sự nô dịch do chính mình dựng nên như hôm nay và đất nước được kèm theo sự lệ thuộc vào bên ngoài khốn khổ có phải không?.. Để rồi hôm nay đất nước lại đang đối mặt với những giằng xé mới trong cái thế giới khắc nghiệt này? Thật ra trên đất nước ta đã và đang ngấm ngầm xảy ra sự giằng xé giữa cai trị và bị cai trị, giữa ngu dốt và trí tuệ, giữa những cái hủ lậu ngàn đời đang được cai trị cố tình nuôi dưỡng và những đòi hỏi bức thiết của cuộc sống hiện tại... Có phải thế không các anh? Trong khi đó những giằng xé mới đến từ ngoại bang đang lấp ló…  Chung quy mọi tai ương đất nước hôm nay phải chịu đựng đều do cái không biết học này mà ra! Thậm chí cái tai ương hôm nay đang cố được bảo tồn để duy trì quyền lực của cai trị, nhân danh độc lập dân tộc gắn với chủ nghĩa xã hội! Tôi kết luận như thế đấy! Tôi cứ tự hỏi mình: Trí tuệ nào, ý chí nào có thể đem lại cho đất nước ta hôm nay sự đồng thuận dân tộc như một lẽ sống, một sức sống tất yếu loại bỏ hết thảy mọi loại giằng xé đang hủy hoại đất nước?!.. Rõ ràng mỗi chúng ta phải tự xem lại chính mình để tìm lối ra, không thể một bề đổ lỗi mọi chuyện cho hoàn cảnh, cho người khác… Chúng ta sẽ còn bị vấn nạn này ray rứt khốn khổ các anh ạ…

-         …

-         …

Ông Chính cố bình tĩnh lại rồi mới nói tiếp:

-         Các anh có biết bây giờ tôi khát khao nhất điều gì không?

Mọi người nhìn nhau, như thể đùn đẩy nhau câu trả lời.

-         Tôi ước mong, tới một thời điểm nào đó nhân dân cả nước ta đủ trí tuệ và nghị lực lấy ngày Ba mươi Tháng Tư là ngày của hòa giải dân tộc và tự do, để từ đây nhân dân ta tự giải phóng chính mình, trưởng thành và tự nâng cao chính mình! Bẩy mươi năm tổn thất và hy sinh không đủ sức dựng lên cái đích cao cả này của toàn dân tộc hay sao?

Cả gian phòng ồ lên vì bất ngờ.

-         Lẽ ra cái ngày này đã phải được xác lập ngay trong năm 1975 rồi!.. Một lúc sau ông Chính nói tiếp.

Mọi người đều cảm thấy như bị cuộc sống giáng thêm một đòn chí tử nữa qua cuộc đàm đạo này. Tuy ông Chính, ông Lê Hải và ông Nghĩa gần như hàng ngày vẫn nói chuyện với nhau, thế nhưng hôm nay cả ba đều phải thừa nhận câu chuyện mang tính quyết liệt mới.

-         Phải đấy, nên lấy ngày Ba mươi Tháng Tư là ngày Hòa giải Dân tộc và tự do. Nên lắm các anh ạ… Không phải là để dĩ hòa vi quý, xí xóa quá khứ đâu! Mà để dân tộc ta dám vượt lên quá khứ để trưởng thành. Để từ nay dân tộc ta tự khẳng định được chính mình, trên đất nước của mình. Để một lòng chiến đấu cho tự do và hạnh phúc của chính mình. Không phải luồn lụy dựa dẫm ai. Cũng không phải đeo bám theo ai dẫn dắt… Một dân tộc có nhân cách thì phải trưởng thành như thế… - tướng Lê Hải trầm ngâm.

Cuộc mạn đàm không hẹn mà đến này chỉ gián đoạn lúc ăn trưa. Cả bốn người đồng ý cùng nhau hỳ hụi vào bếp để khỏi phải ra nhà hàng, vì ở đấy không thể nói năng thoải mái như ở nhà được. Khi bàn đến làm như thế nào? để đổi mới Đảng, thì cuộc mạn đàm hoàn toàn bế tắc. Ngay cả ý kiến đừng làm gì cả, cứ để mặc cho Đảng tha hóa mãi rồi sẽ tự tan rã nghe chừng cũng không xuôi. Khi bàn đến những người đảng viên chân chính bây giờ phải làm gì, ý kiến càng không thống nhất…

…Vì hèn nhát? Vì sợ con cháu bị liên lụy? Vì không muốn làm con thiêu thân? Vì không thể theo cái thuyết sự nghiệp không thành thì cũng thành danh? Vì lật đổ không thể thay thế được phát triển? Vì nỗi sợ xảy ra cảnh nồi da xáo thịt lần nữa!.. Vì rất nhiều thứ!.. Vì tất cả… Xoay quanh mấy cốc cà-phê bỗng lại trối lên câu hỏi lâu nay: “Mỹ còn hòa giải được với Việt Nam, tại sao Việt Nam với nhau lại không?...”

Tín hiệu điện thoại réo liên hồi. Ông Nghĩa không muốn nói chuyện điện thoại với bất kỳ ai lúc này. Tín hiệu điện thoại lại réo, bất đắc dỹ ông Nghĩa chân thấp chân cao nhảy lò cò đi nhấc máy. Sau đó ông lệch xệch lò cò đi vồ lấy cái máy tính để lên mạng, bỏ mặc ba người còn lại ngồi lại với nhau. Một lúc sau ông Nghĩa hớt ha hớt hải:

-         Các anh ơi, ông Võ Văn Kiệt mất rồi!

-         Tin ở đâu?

-         Ai nói? 

-         Chính xác không?

-         Làm gì có chuyện ấy được, ông ấy mới nói chuyện điện thoại với tôi hôm rồi, không thấy nói tới bệnh tật gì cơ mà!.. – tướng Lê Hải nói dứt khoát.

Ông Nghĩa phải ngồi thở một lúc, lấy lại bình tĩnh rồi mới nói được:

-         Bác sỹ K. gọi điện thoại cho biết tin này. Sau đó tôi lên mạng thấy báo chí nước ngoài đã loan báo. Ông mất lúc …giờ, ngày…, tại bệnh viện Elisabeth, Singapore, bệnh viêm phổi cấp tính. Tin không thể sai được.

-         Sao đột ngột quá như thế?

-         …

-         …

          Cả gian nhà rơi vào tĩnh lặng nặng nề.

Mãi ông Lê Hải mới đứng dậy được, đi lại phía bàn thờ nhà ông Nghĩa, thắp một nén nhang rồi khấn:

-         Ôi, xin vĩnh biệt anh! Anh Sáu ơi! Anh vừa mới điện thoại cho tôi cơ mà... Chúng ta còn hẹn nhau đi thăm lại chiến khu Đồng Tháp…

Ông Hải đứng nghẹn tắc hồi lâu, không khấn tiếp được nữa. Ông cúi rạp vái ba vái.

Liền sau đó ba ông Chính, Nghĩa, Thạch cùng nhau ra đứng trước bàn thờ. Tất cả kính cẩn vọng bái vong linh ông Kiệt ba vái.

Trở lại nơi ngồi nói chuyện với nhau, cả bốn ông chưa hết bàng hoàng.

-         Môt người con trung thành của đất nước, của dân tộc đã ra đi!

-         Ôi, Người lo nỗi lo của dân tộc!

-         Làm sao bây giờ hả các anh, không còn nữa một tiếng nói mạnh mẽ về hòa hợp dân tộc và tự do mà đất nước đang cần!

-         Không thể nào tin được các anh ạ, mới khoảng đầu tuần trước tại biệt thự nhà số 6 Hồ Tây anh Võ Văn Kiệt còn thôi thúc bọn tôi: “ Các anh nói đi, cần gặp ai tôi cũng sẵn sàng. Đi đâu tôi cũng đi! Phải làm tất cả để đổi mới Đảng. Muốn đất nước không một lần nữa nồi da xáo thịt, nhất thiết phải làm cho Đảng này trở thành đảng của dân tộc!.. Tôi chấp nhận hy sinh đến cùng! Không thể bỏ cuộc được!..” – ông Nghĩa nghẹn ngào: Thế mà bây giờ… …Không thể chấp nhận bỏ cuộc được các anh ạ! Không được phép!..

-         Chúng ta đang bàn với nhau chưa ra nhẽ người đảng viên chân chính trong vận nước lúc này phải làm gì. Anh Võ Văn Kiệt đã cho chúng ta câu trả lời?

-         Phải làm gì để tất cả các đảng viên chân chính cất lên tiếng nói của mình?

-         …

-         …

-         …

S

áng hôm sau báo chí nước ngoài đưa tin Tổng thư ký Liên Hiệp Quốc Ban Kymoon gửi điện chia buồn việc nguyên Thủ tướng Võ Văn Kiệt từ trần. Nhân dân trong nước được loan báo chính thức tin này trên báo chí hai ngày sau đó.

---

[1] Xem thêm Dòng đời, quyển một, tập II tr. 442…

[2] Xem thêm Dòng đời, quyển một, tập II tr. 453-454, quyển hai tập IV tr. 856.

[3] Cuộc đảo chính quân sự ngày 28-06-2009.

[4] Đấy là cách giải thích của phe xã hội chủ nghĩa hồi ấy về nội dung tình hình thời chiến tranh lạnh: Hai phe: (1)phe chủ nghĩa xã hội, (2)phe đế quốc; 4 mâu thuẫn: (1)mâu thuẫn giữa chủ nghĩa xã hội và chủ nghĩa đế quốc, (2)mâu thuẫn giữa phong trào độc lập dân tộc và chủ nghĩa đế quốc, (3)mâu thuẫn giữa nhân dân lao động và tư bản cầm quyền tại các nước đế quốc, (4)mâu thuẫn giữa các nước đế quyocs với nhau.

[5] Cuối 1945, sau khi thực dân Pháp khởi hấn và Nam Bộ đứng lên kháng chiến chống lại, bắt đầu từ 23-09-1945.

[6] Xem thêm Dòng đời, quyển một, tập I, tr. 221-256.

[7] Dòng đời, quyển hai, tập IV, chương chót.

[8] Xem Dòng đời, tập 4.